Pirot i pirotski kraj

24apr2019 Bela - lepo selo u Srednjem Visoku

Bela je smeštena uz Belsku reku, nekadašnju desnu pritoku Visočice, a sada Zavojskog jezera. Selo je zbijenog je tipa i locirano je na vrlo malom prostoru, praktično ,,u rupi''. Okruženo je šumovitim padinama Stare planine. Zanimljivo je da se u donjem toku Belske reke formira uzan rukavac Zavojskog jezera tako da se jezerska voda približava seoskim kućama na manje od 1 km za vreme visokog nivoa. Nažalost, sada to nije slučaj pa je površina jezera daleko od kuća u Beli.

Bela je udaljena oko 3 km od velikog Belskog mosta na Zavojskom jezeru. On predstavlja praktično jedinu vezu stanovnika ovog sela, nekadašnje Velike Lukanje i Gostuše, sa Pirotom kao opštinskim centrom. Udaljenost Bele od Pirota je oko 25 km i selo se nalazi na nadmorskoj visini od oko 685 m. Danas je Bela jedno od mnogih staroplaninskih sela koja ubrzano smanjuju broj svojih ostarelih stanovnika.

Dolazak do Bele je najvećim delom praktično već opisan na ovom blogu u članku o Gostuši. Da se ukratko podsetimo: put za Zavojsko jezero preko Nišora, skretanje desno na mestu Koprivštički krst, prolaz pored skretanja za bivšu Veliku Lukanju, vožnja iznad južne obale Zavojskog jezera uz uživanje u lepoj okolini, odvajanje od puta za Paklešticu i spust na Belski most, nova deonica puta neposredno iznad mosta, jedina neasfaltirana deonica uz jak uspon i dolazak na mesto Belski krst:

Skrećem pažnju da su gore objavljene fotografije nastale 31. oktobra 2010. i da je deonica puta od Koprivštičkog krsta do Belskog mosta bila tek završena. Danas je to sasvim solidan put, nedavno je asfalt produžen i iznad Belskog mosta, ali je ostala jedna nezavršena kratka deonica, pomenuta u gornjem tekstu.

Na mestu Belski krst skreće se desno za Belu i tu definitivno prestaje asfalt. Ja sam uvek ovde ostavljao auto i produžavao peške. Do sela ima oko 1.5 km, što ćete savladati za 15-20 minuta prijatne šetnje. Većinu preostalih slika napravio sam 5. marta 2017, kada sam poslednji put posetio Belu, u društvu svog prijatelja Branka iz Beograda i njegove devojke Ane:

Posebno interesantan deo puta do ovog sela za mene predstavlja silazak u živopisnu dolinu u kojoj se ono nalazi. Kako bi olakšali kretanje u zimskim mesecima, vredni meštani su strmu deonicu puta pred ulazom u selo izbetonirali, što možete da vidite na poslednjoj slici.

Prema predanju, Bela je nastala još u prvoj polovini XIV veka, pa se smatra da je selo staro oko sedam vekova. Dva puta je raseljavana - u XVI i XIX veku, a treće raseljavanje je izbegnuto 1958. godine, kada je trebalo da se gradi brana na reci Visočici.

Postoje dve teorije o imenu ovog sela. Po jednoj, Bela je naselje nastalo pored bele, bistre, brze i penušave vode, što i odgovara stvarnosti. Po drugoj pretpostavci, to je naselje gde je neki Turčin Bela zaposlio i trajno naselio na svom čifliku kozare sa raznih strana. Dr Jovan V. Ćirić: ,,Starost naselja Gornjeg Ponišavlja i Lužnice'' - Pirotski zbornik br. 7, 1975)

Po poslednjim raspoloživim podacima iz 2002. godine, Bela ima 37 stanovnika (danas definitivno mnogo manje), dok ih je neposredno posle Drugog svetskog rata, 1948. godine, bilo 256.

Na ulazu u selo nalaze se renovirana Crkva Svetog Nikole sa zvonikom iz 1854, kao i bivša seoska škola iz 1947. godine:

Naredne dve slike su iz oktobra 2010:

Odmah tu, neposredno iznad puta, nalazi se Belski vodopad. Visok je 14 m i zajedno sa starom vodenicom predstavlja svojevrstan simbol sela. Uvek je bogat vodom zato što izvire iz pećine koja se nalazi neposredno iznad njega. Definitivno, nije u grupi najvećih, ali je sigurno jedan od najlepših vodopada u pirotskom kraju:

Tokom svog poslednjeg obilaska Bele, u proleće 2017, bio sam u prilici da sa svojim gostima iz Beograda obiđem ostatak sela, da razgledam njegove stare kuće, upoznam zanimljive sagovornike i uverim se da, i pored brige svojih najbližih, žive u veoma teškim uslovima:

Trajanje relacije: oko 3h

Zahtevnost relacije: srednja (3/5)

Karakteristike: mirno i ušuškano staroplaninsko selo sa prelepim vodopadom i zanimljivom crkvom; prelepi pejzaži na putu do sela (padine Stare planine, Zavojsko jezero...)

Rizici: u pojedinim delovima godine Zavojsko jezero ispod Belskog mosta i nije jezero već reka Visočica, zbog nekontrolisanog ispuštanja jezera i smanjivanja količine vode u njemu