Pirot i pirotski kraj

11mar2020 Radoševac (Babušnica)

Radoševac je rodno mesto Dragoslava Manića Forskog, verovatno najpoznatijeg književnog stvaraoca iz lužničkog kraja. Njegovu monografiju ,,Radoševac - lužničko selo'' (1996) sam svojevremeno pročitao u jednom dahu. Dosta podataka u ovom članku potiče baš iz nje, ali i sa interneta.

Radoševac je brdsko selo u opštini Babušnica koje je, prema popisu iz 2011. godine, imalo 182 stanovnika. Više od pola veka ranije, 1953. godine, u selu je popisano 505 ljudi. Od Babušnice je udaljeno oko 10 km, a od Pirota oko 20. Prema legendi, to je naselje koje je pripadalo Radošu ili Radiši, čoveku koji se tu prvi doselio. Selo se nalazi u podnožju brda Malo gradište, koje čini celinu sa većim brdom koje se zove Veliko (Golemo) gradište. Pouzdano se zna da se na Gradištu nalazilo veliko srednjovekovno utvrđenje, zato što se ime sela Radoševac nalazi na karti srednjevekovnih gradova. Izbor ovog mesta za nekadašnju tvrđavu nije slučajan jer se sa vrha Golemog gradišta vidi gotovo cela Lužnica. Nažalost, temelji ovog utvrđenja nisu sačuvani.

Put za Radoševac vodi od sela Gornje Krnjino, gde se odvaja od regionalnog puta koji Pirot spaja sa Babušnicom. Skretanje je jasno označeno:

Od ovog mesta do Radoševca ima oko 2 km. Pojedine deonice puta su u jesen 2011. izgledale veoma loše i bile su oštećene pod naletima klizišta:

Put je prosečen neposredno posle Drugog svetskog rata, 1946. godine, i na taj način meštani Radoševca su dobili bolju povezanost sa Babušnicom. Makadamski put napravili su meštani uz pomoć ljudi iz drugih sela koji su prinudno bili angažovani (,,kuluk”). Asfaltiranje puta je obavljeno tek 1992. godine.

Prva škola u Radoševcu počela je da radi 1935. godine u adaptiranoj seoskoj kući, a 1992. je u sadašnjoj školskoj zgradi renovirana jedna učionica:

U centru sela, u podnožju Malog gradišta, nalazi se spomen-česma:

Selo raspolaže neiskorišćenim potencijalom koji bi se mogao iskoristiti za njegov razvoj. Pre svega, raspolaže značajnim resursima pašnjaka i livada (celo brdo Malo Gradište je pod pašnjacima) što govori u prilog tome da selo ima potencijal za planinsko stočarstvo, tj. za uzgoj ovaca. U prošlosti su pojedina seoska domaćinstva imala stada sa preko 1000 ovaca.

Od rudnog bogatstva pažnju zaslužuje ruda boksita. Površina koja predstavlja nalazište boksita zahvata severni i istočni deo atara sela, a to je ujedno i površina pod šumama. Iako su pronađene količine čija bi eksploatacija bila ekonomski opravdana, 1980. godine ,,Geosonda'' iz Beograda je prestala sa ispitivanjem zemljišta i nije počela planirana eksploatacija boksita.

Mesto ispod Malog gradišta, koje meštani nazivaju ,,Staro lozje” predstavlja nalazište zemlje od koje se može dobiti veoma kvalitetna cigla. O kvalitetu ove zemlje meštani su se uverili prilikom izgradnje svojih kuća, ali i kada je svojevremeno stara ciglana u Babušnici odvozila zemlju i glinu iz sela i od nje proizvodila šamotnu ciglu - opeku za šamotne peći i industrijske dimnjake. Međutim, meštani su se organizovali i sprečili dalju eksploataciju jer od nje nisu imali nikakve koristi.

Selo ima još jedno rudno bogatstvo, a to je glina čije je nalazište u severnom delu atara sela. Glinu od meštana niko nikada nije eksploatisao (nije bilo grnčara), ali su je zato obilato koristili poznati grnčari iz pirotskih sela.

Poslednjeg dana 2016. godine sam se uputio u istočni deo sela, gde ranije nisam bio. Svega pet minuta hoda od česme u centru, na brežuljku iznad puta koji produžava za Kaluđerevo, nalazi se crkvica posvećena Svetom Pantelejmonu. Skoro je renovirana, pomalo je neobičnog izgleda i ima lepo uređen prilaz:

Radoševčani su odvajkada bili pečalbari. Godine 1945. su poslednji put proslavili seosku slavu 9. avgust (Svetog Pantelejmona), a naredne godine to im je zabranjeno. U to vreme posečen je i hiljadugodišnji hrast (,,mirodrvo”) za koji su meštani vezivali svoje običaje. Po njihovom shvatanju, od tog vremena počela je stagnacija u razvoju sela. Tada su i prvi kolonist otišli u Vojvodinu - iz sela se najpre iselilo desetak domaćinstava.

Nedavno sam saznao da se nedaleko od ovog mesta nalazi izvorište reke Lužnice. Dužnina njenog toka je oko 39 km i odlikuje se neujednačenim proticajem i znatnom erozijom svog sliva. Pisao sam ranije da je nizvodno od Radoševca, pa i tokom prolaza kroz samu Babušnicu, Lužnica takoreći potok ili manja rečica. Tek od Ljuberađe, zahvaljujući moćnim vrelima u selu i svojoj najvećoj pritoci Murgavici, Lužnica postaje prava reka. Na njoj je ranije bilo dosta vodenica, a sada ih ima svega nekoliko.

Trajanje relacije: oko 2h

Zahtevnost relacije: umerena (2/5)

Karakteristike: zanimljivo babušničko selo koje vredi posetiti zbog interesantne crkvice i izvora reke Lužnice

Rizici: uzak i loš put od Gornjeg Krnjina do Radoševca, blato