12jun2020
Dimitrovgradski Gornji Visok - Vlkovija, Donji i Gornji Krivodol
Ovo je jedan od najudaljenijih delova Pirotskog okruga, ali, po mom uverenju, i jedan od najlepših. Pokušaću da vam ovaj kraj približim kroz svoje fotografije koje su nastale 17. maja 2014. i 8. jula 2018. Oba puta je on na mene ostavio utisak ,,škrinje pune neotkrivene lepote''.
Planina Vidlič, na teritoriji dimitrovgradske opštine, razdvaja Zabrđe od Gornjeg Visoka. Put je prelazi na dva mesta - jedno je između sela Smilovci i Braćevci, a drugo između sela Mojinci i Vlkovija. Dok se Odorovsko polje prostire na nadmorskoj visini između 685 i 740 m, dotle se Gornji Visok (između sela Izatovci, na zapadu, i Donjeg i Gornjeg Krivodola, na istoku) nalazi na nešto većoj nadmorskoj visini (770-900 m).
Prevoj preko koga prelazi asfaltni put, između Mojinaca i Vlkovije, nalazi se na nadmorskoj visini od oko 1070 m, i u njegovoj blizini se nalazi repetitor. Udaljen je oko 4 km od skretanja za Mojince, oko 6 km od česme kod sela Protopopinci, i oko 20 km od Dimitrovgrada. Odatle se put krivudavo spušta do 4 km udaljene Vlkovije. Do Donjeg Krivodola ima još oko 2 km, a od njega je Gornji Krivodol udaljen još oko 1.5 km na sever.
Ovde su sva sela zbijenog tipa kako bi se iskoristilo što manje zemlje, a najbolje se ostavilo za stoku od koje se oduvek živelo. Nekada su to bile ovce - nijedno selo ih nije imalo manje od 5000 (Senokos i preko 15000). Koliko je to bilo razigranih jaganjaca, vune, mleka, sira, urde, belmuža, đobeka, masla i jedinstvenog staroplaninskog kačkavalja, danas je teško i zamisliti, jer ovaca više skoro i da nema.
Gornji Visok je ovde, na teritoriji opštine Dimitrovgrad, otvoren na dve strane - prema zapadu, gde Visočica otiče u pravcu Slavinje i Visočke Ržane, kao i prema istoku, gde se u obližnjoj Bugarskoj nalazi izvorište ove reke. Kao što sam već spomenuo, krivudavi put nakon niza serpentina najpre dolazi do mesta gde je odvajanje za obližnju Vlkoviju:
Mesto na kome se nalazi selo Vlkovija nije slučajno izabrano. Zaklonjeno je od vejavica, smetova i vetrova, a bogato vodom. Do centra sela je svega nekoliko stotina metara. Prolazi se pored uglavnom napuštenih kuća:
Nemojte da vas iznenadi što se centar sela nalazi na njegovom obodu. Tu je jedan interesantan spomenik posvećen poginulim bugarskim vojnicima u Prvom svetskom ratu. Natpis na njemu je na bugarskom jeziku, što ne treba da čudi, jer je ovaj kraj ušao u sastav Srbije tek 1919. godine. (http://www.srbijaplus.net/vlkovija-volkovija-dimitrovgrad.htm; autor Zoran Cvetković, Magazin za nacionalnu geografiju, kulturu i tradiciju - Srbija plus)
Meštani ovo selo nazivaju i ,,Volkovija''. To je lepo i mirno mesto u podnožju Vidliča koje je uspelo da odoli ,,naletima'' civilizacije i da zadrži duh prošlih vremena. Po popisu iz 1948. godine, selo je brojalo 409 stanovnika, a 2011 - svega 19. Postoje različite legende o poreklu imena Vlkovije. Po jednoj, to je mesto gde se vijaju (borave, zavijaju) vuci, a po drugoj - mesto koje je naselio neki Vlko.
Po obilasku Vlkovije treba produžiti putem ka Donjem Krivodolu. Ovaj put ,,seče'' Krivodolsko polje (možemo ga zvati i Boljevsko i Izatovsko polje po susednim selima) pravcem jug-sever. Zemljište je močvarno:
Neposredno pred ulazak u Donji Krivodol, treba skrenuti desno na makadamski put koji vodi do napuštene karaule. Ona je udaljena nepun kilometar od skretanja i nalazi se na svega nekoliko stotina metara od bugarske granice.
U proleće 2014. ovde me dočekala tužna slika - kvalitetan vojni objekat, napušten i neiskorišćen, zarastao u korov i travu. Sa ovog mesta se pruža lep pogled na okolinu:
Donji Krivodol je staro selo koje se nalazi na raskrsnici drevnih puteva. Selo nije veliko, ali je zahvaljujući svom položaju, oduvek bilo središte ovog dela Visoka. Udaljenost od Pirota je oko 51 km. Mnogo je bliže (oko 12 km) ukoliko se iz Pirota do ovog sela ide preko Visočke Ržane i Izatovaca, ali je taj put lošiji od onog dužeg preko Dimitrovgrada i Smilovaca.
Kao što može da se vidi na prethodnim fotografijama, u Donjem Krivodolu se prelazi preko mosta na Visočici, koja dolazi iz Bugarske. Pored reke je napuštena zgrada seoske osnovne škole:
Donji Krivodol je po popisu iz 2011. godine imao isti broj stanovnika kao susedna Vlkovija - 19. Posle Drugog svetskog rata u selu su živela 216 stanovnika, duplo manje nego u Vlkoviji. Selo se nalazi na nadmorskoj visini od oko 815 m.
Nedaleko od mosta je skretanje za selo Gornji Krivodol. Levo se produžava za Izatovce, Slavinju i Visočku Ržanu:
Preporučujem da se u Donjem Krivodolu ostavi auto i da se do Gornjeg Krivodola krene peške. Mene su na tom putu oduševljavale prelepe livade, kao i pogled na padine Stare planine i u dubinu bugarske teritorije:
Gornji Krivodol je najistočnije selo u Srbiji. Kad uđete u njega, prvo ćete primetiti bele kuće i karakteristične kamene ograde, a ako to učinite u proleće - i rascvetale jorgovane i raznobojno cveće:
Po podacima sa popisa od pre 9 godina (2011), ovde živi svega 8 stanovnika. Mnogo više ih je bilo 1948. godine - 454. Puno je napuštenih kuća:
Dominantan objekat u Gornjem Krivodolu je Nastavna baza Veterinarskog fakulteta iz Beograda, odnosno Centar za planinsko stočarstvo. Ispred velelepne zgrade je stara seoska česma:
U leto 2018. ovde me uhvatila jaka kiša. Zbog toga sam morao nazad. Gornji Krivodol može inače, sa nadmorskom visinom od oko 875 m, da posluži planinarima kao dobra polzna tačka za osvajanje vrha Čiker (1349 m), Boljevskih vrhova (do 1278 m), kao i nešto udaljenije i teže dostupne Srebrne glave (1932 m), najistočnije tačke Srbije.
U maju 2014. sam obišao severni i istočni deo sela, krenuvši uz potok iz centra. Teren je bio jedinstven i veoma zanimljiv. Imao sam lep pogled na venac Vidliča sa Golemim kamikom (1273 m) i Izatovskom čukom (1255 m).
Prošao sam i pored jedne farme. Uverio sam se da su ovde, zbog obilja sveže trave i vode, uslovi za razvoj stočarstva praktično idealni.
Trajanje relacije: oko 4h (sa polaskom iz Pirota)
Zahtevnost relacije: srednja (3/5)
Karakteristike: prelepi kraj na krajnjem severoistoku opštine Dimitrovgrad; proverite da li je istina što pričaju meštani - ,,Ako ništa drugo, ovde leti nema vrućina, nema komaraca, a nebo je prepuno zvezda’’ (http://www.srbijaplus.net/donji-krivodol-dimitrovgrad.htm; autor Zoran Cvetković, Magazin za nacionalnu geografiju, kulturu i tradiciju - Srbija plus)
Rizici: kretanje u samoj pograničnoj zoni, ljudi su retki pa morate dobro isplanirati svoju relaciju