11may2021
Posetite spomen-obeležje u selu Stol
Za vreme Drugog svetskog rata bugarska okupatorska vojska je u pirotskom kraju izvršela više zlodela nad nedužnim stanovništvom. Tako je oktobra 1943. godine spaljeno nekoliko lužničkih sela. Najveći zločin Bugari su počinili u selu Stol. Na mestu pogibije 46 ljudi nalazi se spomenik. Posetio sam ga u nedelju, 9. maja 2021, na Dan pobede nad fašizmom, u povratku iz jednog lepog kraja u neposrednoj blizini.
Stol je babušničko selo koje se nalazi u istočnom delu Lužničke kotline, u podnožju Golemog i Malog Stola i Korbesa, uslovno na oko 660 m nadmorske visine. Od Babušnice je udaljeno oko 7 km.
Mesto stradanja meštana Stola nalazi se na oko 1.5 km od centra sela, na njegovom ulazu iz pravca Aleksandrovca i pre prvih seoskih kuća. Naziva se Šumje:
Spomenik se nalazi s desne strane puta, na rubu jedne njive. Teško ga je uočiti u prolazu i ukoliko ne znate za njega velika je verovatnoća je da ćete ga proći. Zbog toga, po izlasku iz Aleksandrovca vozite sporije i nakon prolaza kroz šumarak prikazan na poslednjoj fotografiji, pronađite pogodno mesto za parkiranje.
O zločinu koji se desio na ovom mestu čitao sam u monografiji ,,Selo Stol'', Mileta Jocića (Babušnica, 2015). Povod za ovaj događaj je bio zbor koji je neposredno pre njega u seoskoj osnovnoj školi održao čuveni partizanski komandant Živojin Nikolić - Brka, poreklom upravo iz Stola. Partizanski odredi kojima je on komandovao bili su aktivni na teritoriji cele jugoistočne Srbije, od Pčinje na jugu do Nišave na severu.
,,U Stol je 14. oktobra 1943. godine, rano ujutru, došla kaznena ekspedicija na čelu sa kapetanom Gorčilovim, potporučnikom Balabanovim i policijskim agentom Mladenovim. Po dolasku u selo deo vojske je izvršio njegovu blokadu i nikome nije bilo dozvoljeno da izađe. Drugi deo je užurbano tumarao po mahalama i sakupljao stanovništvo. Seoskom birovu je naređeno da zove ljude na zbor. Za sat vremena skupljeno je ispred bakalnice između 80 i 90 ljudi. Istovremeno bugarski vojnici su otpočeli sa pljačkom i paljenjem zgrada.
Najpre je zapaljena jedna plevnja. Posle paljenja objekata u Novoj mali, sa paljenjem su vojnici započeli u mahalama Antinci, Mečkarci, Mršavac, Bankovci, a zatim i u ostalom delu sela. Uzdizali su se veliki stubovi dima. Dim se video iz pravca Ljuberađe, Radinjinca, Strelca, Masurovca, Kijevca i drugih sela. Nad Lužnicom se vio dim iako je dan bio lep. Tada su u Stolu zapaljena 62 domaćinstva, 130 zgrada (od kojih jedna osnovna škola) i osam kuća.
Komandu za streljanje je jasno izdao kapetan Gorčilov: ,,Na svoja mesta za strelba!'' Na tu komandu vojnici su se postrojili u jednu vrstu ispred okupljenih seljaka. Usledila je komanda: ,,Pali!'' Ljudi su padali kao snopovi pokošeni bugarskim rafalima.'' Ovo je zvanična reprodukcija o streljanju Stolčana od strane tadašnjih bugarskih vlasti, opisana u knjizi ,,Zla vremena'', Đure Zlatkovića (Babušnica, 1967).
U monografiji sela Stol zatim slede kazivanja ljudi, neposrednih učesnika u stroju za streljanje, odnosno priče Stolčana koji su bili direktni učesnici događaja i koji su uspeli da ga prežive. Surovost sa kojom su bugarski vojnici vršili ubijanje graniči se sa monstruoznošću...
Trajanje relacije: oko 2h (polazak iz Pirota, udaljenog oko 32 km)
Zahtevnost relacije: laka (1/5)
Karakteristike: potresno mesto, svedok monstruoznog zločina iz Drugog svetskog rata, jednog od najvećih u pirotskom kraju
Rizici: mesto nije obeleženo nikakvim putokazom pa pozivam Turističku organizaciju Babušnice ili Opštinski odbor SUBNOR-a Babušnice da to učine