12jan2023
Obiđite belopalanačka sela Donju i Gornju Glamu i Babin Kal
Nalaze se severoistočno od Bele Palanke, blizu granice sa opštinom Pirot, i na starom putu koji povezuje Belu Palanku sa Svrljigom i Knjaževcem. Sva tri sela su na međusobnom rastojanju od oko 4.5 km. Udaljenost od centra opštine u Beloj Palanci je između 8.5 i 13 km. Posećivao sam ih više puta. Ovde su slike nastale u zimskom ambijentu, 22. decembra 2012. godine.
Prvo od tri sela, na koje se nailazi kada se pomenutim putem krene iz Bele Palanke, jeste Donja Glama. Za razliku od Gornje Glame i sela Babin Kal, koja su drumskog tipa, ovo selo se nalazi ispod glavnog puta i mora se malo skrenuti sa njega da bi se došlo do prvih kuća:
Lako se može desiti da se razočarate što ste napustili glavni put i što niste Donju Glamu posmatrali iz daljine. Prazne i davno napuštene kuće ne ostavljaju prijatan utisak:
Donja Glama je selo koje nestaje. Na Vikipediji su dostupni podaci o broju stanovnika stari više od 20 godina, iz 2022. godine, kada je ovo selo imalo 26 stanovnika. Pretraživanjem interneta pronašao sam podatak da je 2011. popisano njih 8, a da je procena za 2022. - svega dvoje ljudi! U ovom slučaju vrlo je nezahvalno biti optimističan ili pesimističan, ali ja se plašim da je Donja Glama između dva poslednja popisa, 2011. i 2022. godine, izgubila svoje stalne stanovnike. A nalazi se na svega 7 km od mosta na Nišavi na periferiji Bele Palanke!
Ja sam se osmelio i pre 10 godina ,,hrabro'' krenuo u avanturu zvanu ,,obilazak Donje Glame''. Imao sam za to i jak razlog. Ovo je selo mojih predaka koji su se u XIX veku odavde odselili u pirotsko selo Temsku:
Selo se nalazi u podnožju Malog vrha (785 m), koji je sa suprotne strane puta. Nešto dalje, u pravcu severozapada, je Golemi vrh (1022 m). Oba vrha predstavljaju krajnji jugoistočni deo Svrljiških planina. Nizvodno od Donje Glame, potok koji prolazi kroz selo (Glamski potok) naziva se Bandol:
Po svemu sudeći, ovo područje je nekada bila značajna rudarska oblast. Na to ukazuju i imena sela Donje i Gornje Glame (mnogi ih nazivaju jednim zajedničkim imenom - Glama). Reč ,,glama'' označava ,,zlato''. Trgovina zlatom odnosno glamskim srebrom (srebrom sa primesama zlata) na Balkanskom poluostrvu bila je u rukama dubrovačkih trgovaca, a srpski vladari su ih primoravali da odvajanje zlata od srebra vrše na rudištima Srbije, odnosno po rudarskim gradovima. Smatra se da su na području sela Donje i Gornje Glame bila stara zlatonosna rudišta, a možda i topionice i čistionice u kojima su Dubrovčani odvajali zlato od srebra i trgovali tim metalima. Zbog svog značaja za rudarstvo ova dva mesta su sigurno bila poznatija srednjevekovna naselja.
Gornja Glama je veće selo, i ono što je najvažnije, još pokazuje znake života. Rastojanje između dve Glame je manje od 1 km i nemojte da se iznenadite kada na putu iz pravca Bele Palanke, još u ataru Donje Glame, ugledate tablu sa natpisom ,,Glama''. Slično je i na ulazu u Gornju Glamu iz pravca Miranovačke Kule i Babinog Kala:
Gornja Glama je selo zbijenog puta. Početkom ovog veka, 2002. godine, u selu su živela 34 stanovnika, a 2011. - 15. Predviđanje za popis 2022. godine je bilo da će biti popisano petoro ljudi. Žalosno, ako se uzme u obzir činjenica da je samo Gornja Glama posle Drugog svetskog rata brojala blizu 500 stanovnika, a da su zajedno dva sela imala oko 900 ljudi. Zanimljivo je da obe Glame slave Svetog Jeremiju kao svoju slavu (14. maja po novom kalendaru), a da se u Gornjoj Glami tada održava Jeremijski sabor Glamaca. Tada ovo selo nakratko ,,oživi'' od brojnih gostiju koji dolaze iz raznih krajeva Srbije.
I na kraju - Babin Kal, selo koje mi je prethodnih godina bilo polazna tačka za šetnju do Kozje i u koje sam se spuštao nakon uspona na Suligatu na Svrljiškim planinama. Selo je ,,izduženo'' i proteže se oko 2 km uz put koji predstavlja najkraću vezu Bele Palanke sa Svrljigom i Knjaževcem. Svega par kilometara je udaljeno od najzapadnijih pirotskih sela, Osmakova i Orlje. Jugoistočno od sela je dolina Babinkalske reke, koja se pruža prema Osmakovu:
U selu Babin Kal su 1948. godine živela 685 stanovnika. Kao ni obe Glame, vrtoglavi pad broja ljudi u ovom kraju nije zaobišao ni ovo selo. Njih 51 je živelo 2002. godine, 2011. - 24, a projekcija za nedavno završeni popis 2022. jesu 9 stanovnika. Preostali meštani su mahom stariji od 70 godina. Zanimljivu legendu o poreklu imena sela Babin Kal pročitajte u mom članku od 21. juna 2020. (Arhiva relacija).
U srednjem veku termin ,,kal'' je bio naziv za vatrostalnu glinu koja je u narodu poznata kao ,,bela zemlja'' ili ,,uma''. I danas u selu Babin Kal, na nekoliko kilometara udaljenosti od Gornje Glame, postoji potez pod nazivom Bela zemlja, gde su do polovine XX veka žene kopale umu i koristile je za pranje umesto sapuna. Ako se ova činjenica poveže sa realnom pretpostavkom da su u obližnjim selima Donja i Gornja Glama još u vreme Rimljana eksploatisani zlato i srebro, logično je da se u okolini Babinog Kala kopala vatrostalna glina koja je korišćena za oblaganje unutrašnjosti peći za topljenje rude u susednoj Glami. (Dragan Mitić: Iz istorije rudarstva srednjeg Ponišavlja - Pirotski zbornik br. 31, 2006)
Na ulazu u selo iz pravca Svrljiga i Knjaževca (i obližnjeg prevoja Babina glava) nalazi se spomen-park, u znak sećanja na borbu između partizana i Bugara koja se ovde odigrala u maju 1942. godine:
Iza spomen-parka su zadružni dom, mesna kancelarija i velika zgrada nekadašnje seoske škole, koju su pohađala deca i iz susednih sela:
Na ulazu u Babin Kal iz pravca severa, pored skretanja za 3 km udaljeno selo Kozju, nalaze se obročni krst posvećen Svetom arhangelu Gavrilu i zanimljiva tabla koja označava ulaz u etno-selo. Možda je na taj način i određena budućnost ovog sela i čitavog kraja:
Trajanje relacije: oko 3h
Zahtevnost relacije: umerena (2/5)
Karakteristike: belopalanačka sela na nekada važnom regionalnom putu, danas u zabačenom kraju i osuđena na ,,umiranje''
Rizici: trebalo bi da je put kroz Glamu i Babin Kal sada boljeg kvaliteta nego ranije