Pirot i pirotski kraj

9nov2023 Vojnička groblja na Metiljavici i pirotsko prigradsko naselje Novi Zavoj

Pre 12 godina, 2. oktobra 2011, imao sam jednu lepu šetnju sa svojom tada sedmogodišnjom ćerkom Dunjom. Posetili smo par zanimljivih mesta u severnom delu našeg grada.

Išli smo uz Gradašničku reku, pored buvljaka. Prošli smo Pantinu kolibu na drvetu i došli do Tijabarskog groblja:

Donji, najstariji deo Tijabarskog groblja je sam po sebi veoma interesantan. Ovde su sahranjene neke ugledne ličnosti koje su obeležile na različite načine život u Pirotu s kraja XIX i početkom XX veka. Njihovi nadgobni spomenicu su vidljivi i danas. Na primer, tu je spomenik doktoru Janku Senkijeviću, sinovcu čuvenog poljskog književnika i nobelovca Henrika Sjenkjeviča (autora poznatih romana ,,Quo vadis'' i ,,Kroz pustinju i prašumu''). Od 1879. godine pa sve do svoje smrti 1904. vršio je lekarsku službu u Pirotu. Posle zvanja okružnog fizikusa bio je i opštinski lekar, upravnik bolnice, dečji lekar, a jedno vreme i narodni poslanik. Na svoj zahtev postao je srpski državljanin, promenio je veru, ime i prezime (poljsko Jeko Sjenkjevič) i oženio se Piroćankom Zorkom, učiteljicom Osnovne škole na Pazaru. Kažu da mu je na sahranu izašao ,,čitav grad''.

Do 1905. godine glavno hrišćansko groblje u Pirotu nalazilo se u Hadži-Hasanovom čifliku, na desnoj obali Gradašničke reke, severno od starog Knjaževačkog puta. Te godine izvršeno je njegovo preseljenje na mesto današnjeg Tijabarskog groblja na Metiljavici i u Novu Malu na Pazaru (Staro Pazarsko groblje), tako što su vlasnici grobnih mesta i nadgrobnih spomenika mogli o trošku opštine da izmeste grobna obeležja. Stariji Piroćanci sa ovim izmeštanjem groblja nisu bili zadovoljni, dok mlađim generacijama to nije smetalo, smatrajući da groblje treba da bude ,,podalje'' od grada.

Grčko vojničko groblje nalazi se iznad Tijabarskog groblja:

Spomenik grčkim vojnicima u Pirotu podignut je 1924. godine od belog mermera dopremljenog iz Grčke, a osvećen je 11. novembra 1933. godine u prisustvu najviših grčkih i jugoslovenskih vlasti. Spomenik ima oblik slova T'' i visok je 10 m. Reljef na vrhu predstavlja grčke vojnike - evzone u maršu, a dva kruga između njih i godine stradanja simbolizuju grčki i srpski narod u zajedničkom pohodu kroz vekove. Na spomeniku su stihovi: ,,Za borbu i dobro, za koje ste pali, srpska zemlja postala vam je mati. Srbina i Grka pobratimljuje jedna lovorova grana koja se od vaše krvi hrani i nikada ne vene.''

Prema odluci Odbora pirotske opštine iz 1924. godine, deo zemljišta gde se nalazi Grčko vojničko groblje ustupljen je Grčkoj u trajnu svojinu. To je jedino grčko vojničko groblje u Srbij. Brigu o njemu godinama vodi pirotska porodica Surlandžis, poreklom iz Grčke. Svakog septembra, uz prisustvo visokih zvanica i delegacija iz dve države, održava se pomen stradalim grčkim vojnicima.

Ukoliko ste nekada bili na Srpskom vojničkom groblju na Zejtinliku u Solunu, dok budete zagledani u humke grčkih vojnika na Metiljavici sigurno ćete pomisliti i na to mesto i na grobove naših junaka iz Prvog svetskog rata.

Odmah do Grčkog vojničkog groblja nalazi se Srpsko vojničko groblje. Spomenik na njemu je podignut je nešto kasnije, 1930. godine ,,...u slavu 7610 junaka iz Pirota i okruga koji dadoše svoje živote za Kralja i Otadžbinu u ratovima 1912-1919. godine'':

Spomenik je od granita, u formi kocke sa završetkom u obliku piramide na čijem je vrhu krst. I Srpsko i Grčko vojničko groblje na Metiljavici su proglašeni za znamenita mesta 1987. godine. Podatke o njima sam uzeo iz knjige Radmile Vlatković, ,,Zaštićeno spomeničko nasleđe Pirota'', izdate 2012. godine.

U nastavku naše šetnje periferijom Pirota, Dunja i ja smo obišli obližnje prigradsko naselje Novi Zavoj. Nama koji živimo u suprotnom delu grada nije baš najasnije gde prestaje Prčevac a počinje Novi Zavoj, kao ni gde je granica između Novog Zavoja i Gradašnice. Sve je nekako povezano. Mi smo se lepo proveli u centru Novog Zavoja, naselja koje su poslednjih decenija prošlog veka formirali stanovnici nekadašnjeg visočkog sela Zavoja. Tog starog sela danas nema na geografskoj karti. Raseljeno je posle katastrofalnog pomeranja tla 1963. godine i nastanka tada privremenog Zavojskog jezera. Konačno potapanje i formiranje akumulacije završeno je u leto 1990. godine. Tada je počela sa radom i HE ,,Pirot'', pored Berilovca, u drugom delu grada.

Trajanje relacije: oko 1h

Zahtevnost relacije: laka (1/5)

Karakteristike: nekoliko interesantnih mesta na severnom obodu grada - Srpsko i Grčko vojničko groblje i jedno od najmlađih pirotskih naselja - Novi Zavoj

Rizici: nema ih