Pirot i pirotski kraj

29may2019 Na Kostadinovdan posetite selo Crvenu Jabuku

Do ovog babušničkog sela nije uopšte lako doći. Jedinu vezu Crvene Jabuke sa svetom praktično predstavlja put kojim se do ovog mesta dolazi sa teritorije vlasotinačke opštine, iz sela Tegošnice, na putu iz Svođa prema Crnoj Travi i Vlasinskom jezeru. Ova deonica je duga 16 km i njome je Crvena Jabuka od Babušnice udaljena oko 45 km, po čemu predstavlja najudaljenije selo u opštini.

Put kojim se do Crvene Jabuke dolazi sa teritorije babušničke opštine, a koji od Ljuberađe ide preko Berduja, Leskovice, Radosina i sela Rakov Dol, u dužini od oko 27 km, u praksi je neupotrebljiv i njime se može jedino terenskim vozilima. 

Centar sela se nalazi na oko 730 m nadmorske visine, dok su udaljene seoske mahale na još većoj visini. Crvena Jabuka je selo razbijenog tipa čiji atar zauzima veliku površinu.

Ovo selo, jedno od najstarijih u lužničkom kraju, nekada se zvalo Uma Guska. U tursko doba iznad njega je prolazio put kojim su bogati trgovci nosili blago na magarcima iz Srbije za Carigrad. Posle oslobođenja od Turaka selo je bilo centar razvoja Lužnice, a imalo je čak i svog poslanika u Trnu koji je kratko pripadao Srbiji.
O tome koliko je ovo selo nekada bilo veliko i jako svedoči podatak da je 1900. godine Crvena Jabuka imala 70, a tadašnja Babušnica, danas varošica i opštinski centar, samo 12 domaćinstava. Posle Drugog svetskog rata selo je imalo skoro hiljadu stanovnika, a po zvaničnom popisu iz 2011. ostalo ih je svega 61.

Danas Crvena Jabuka polako i sigurno nestaje. Jedno je od retkih sela u Srbiji koje još uvek nema asfaltni put, telefon niti signal mobilne telefonije. Malobrojni meštani sa prvim snegovima bivaju potpuno odsečeni od sveta. Zbog toga ,,žive'' za predstojeću slavu, kada će im u goste doći rođaci i prijatelji koji su odavno napustili selo u potrazi za boljim životom.

U ovom selu sam bio dva puta - 21. februara 2015. i 15. septembra 2018. Naredne fotografije predstavljaju ,,miks'' ta dva moja dolaska, a ja ću da pokušam da vam objasnim kako da najbrže i najbezbednije dođete u ovo selo dolinom reke Tegošnice.

Ako dolazite iz pravca Pirota, prođete Babušnicu, Ljuberađu, Grnčar i Modru Stenu. U Svođu, prvom selu opštine Vlasotince, na sledećoj raskrsnici ne idete desno (put za Vlasotince i Leskovac), već produžavate pravo - prema Crnoj Travi i Vlasinskom jezeru:

Ovo mesto je od Pirota udaljeno oko 45.5 km. Ubrzo prelazite most na reci Lužnici, koja se neposredno ispod njega uliva u Vlasinu. Nadalje prolazite kroz selo Gornji Orah i na oko 7 km od raskrsnice u Svođu dolazite u Tegošnicu, još jedno vlasotinačko selo. Na mestu označenom na sledećoj slici skrećete levo na makadamski put koji vodi do Crvene Jabuke uz reku Tegošnicu:

Vodite računa da odavde do Crvene Jabuke ima poprilično (po putokazu 17 km, u praksi nešto manje) i da će vam za prelaženje tog rastojanja biti potreban skoro ceo sat vožnje. Takođe, odmah po skretanju na ovaj put je odvajanje puta za selo Dobroviš, kasnije ima još nekoliko odvajanja, a vi ćete ići samo pravo, prateći tok reke:

Dolina Tegošnice je prelepa i to će vam naporno putovanje učiniti lepšim. Sama rečica je čista i veoma bistra, poput pravih planinskih reka. Put je nasipan i prilično dobar, mada njegov kvalitet može da varira u odnosu na doba godine i prethodne padavine. 

Prolazi se teritorijom vlasotinačke opštine, a nakon glavnog skretanja za Dobroviš, počinje teritorija opštine Babušnica.

Na oko 10 km od skretanja sa puta za Vlasinsko jezero, prolazi se obeleženo odvajanje za selo Radosin, a nakon toga put bukvalno prolazi kroz veliki kamenolom nedaleko od sela Rakov Dol. O selima Dobroviš, Radosin i Rakov Dol, koja sam zasebno obilazio, pisaću drugom prilikom na stranicama ovog bloga.

Upravo je za kvalitet puta do Crvene Jabuke ,,zaslužan'' ovaj kamenolom. Poprilično se dobro održava u cilju transporta kamenog materijala do mesta radova na Koridoru 10 (južni krak prema makedonskoj granici nedavno završen). Međutim, ti isti veliki i teško natovareni kamioni ga veoma i oštećuju, pogotovu u zimskom delu godine, a meni se u septembru prošle godine desila i jedna neobična situacija - preko 15 minuta sam morao da čekam da velika građevinska mašina sa gusenicama prođe i oslobodi mi put.

Ubrzo se dolazi do interesantne raskrsnice, koja se nalazi na 3-4 km ispred Crvene Jabuke. Sa leve strane dolazi put iz pravca Ljuberađe, Berduja, Leskovice, Radosina i Rakov Dola, a desno se skreće za Tumbu. To je važno mesto za istoriju pirotskog kraja, na kome se tradicionalno svakog 21. jula održava čuveni vašar. I o Tumbi ću pisati prvom pogodnom prilikom.

Nakon ove raskrsnice, sve su češće kuće i polako se ulazi u selo Crvena Jabuka. Takođe, sve češće se viđaju kamioni koji vam ukazuju na glavnu delatnost stanovnika ovog sela - drvarenje.

Posle 68.5 pređenih kilometara ili otprilike dva časa vožnje, stiže se u Crvenu Jabuku. Nije teško izračunati da se za isto vreme iz Pirota može stići barem do Jagodine ili Kruševca. Ipak, i pored svih poteškoća oko dolaska, svoje dve posete ovom selu smatram za jedne od svojih najlepših relacija.

Na ulazu u selo je stara kuća sa spomen-pločom, posvećenom palim borcima u narodnooslobodilačkoj borbi. To je potvrda onoga što ste možda već čuli - Crvena Jabuka je poznato ,,partizansko selo''.

Centar sela se prepoznaje po velikoj seoskoj crkvi, zadružnim prostorijama i velikom spomeniku. Upravo ovde se održava skup Crvenojabučana i njihovih potomaka svakog 3. juna i tada ovde bude veoma živo - pesma, igra, kolo, emocije, sećanja, običaji. Mnogi su svoju familiju prvi put videli i upoznali baš tom prilikom.

Spomenik je posvećen izginulim meštanima u Balkanskim ratovima i u Prvom i Drugom svetskom ratu. Jedan je od najvećih, ako ne i najveći takve vrste u pirotskom kraju, sa podužim spiskom imena (dostojan ,,konkurent'' mu je veliki spomenik u obližnjem selu Rakov Dol):

Crkva posvećena Svetom caru Konstantinu i carici Jeleni je velika i izuzetno lepa:

Crkva ima veliki zvonik, a iza nje je spomenik Davidu Petkoviću, nekadašnjem trgovcu i prvom poslaniku Sreza trnskog (1878. godine).

Crkvu Svetog cara Konstantina i carice Jelene meštani su obnovili 2011. godine. Sagrađena je 1868. na temelju rimskih ostataka, a u Crvenu Jabuku su povodom njenog osveštanja došli na konjima lično kralj Aleksandar Obrenović i kraljica Draga. Tada su doneli upravo ova dva prelepa crkvena zvona - jedno u svoje ime, a drugo u ime države. Zvona i danas čuvaju uspomenu na nesvakidašnju posetu kraljevske porodice ovom zabačenom selu.

(http://www.b92.net/putovanja/zanimljivosti.php?nav_id=720750; tekst ,,Crvena Jabuka - selo na kraju sveta’’, od 07.06.2013)

Trajanje relacije: minimum 5h

Zahtevnost relacije: teška (4/5)

Karakteristike: lepa dolina rečice Tegošnice, izuzetno zanimljivo selo sa najvećim atarom u opštini Babušnica, prelepa seoska crkva

Rizici: pojedine deonice puta od Tegošnice mogu da budu loše i pune blata, mnogo više vremena se izdvoji za odlazak i povratak nego za sam boravak u selu