Pirot i pirotski kraj

3jan2020 Belopalanački Budžak - Miranovačka Kula, Vitanovac i Miranovac

Reč ,,budžak'' na turskom znači ,,ugao'', ,,ćošak'', ,,zakutak''. Centar ovog lepog kraja je istovremeno i poslednje mesto u opštini Bela Palanka na starom putu iz ove varoši ka Knjaževcu i Svrljigu, a i važna strateška tačka koja je u prošlosti oduvek bila interesantna osvajačima. To je selo Miranovačka Kula, čije ime asocira na postojanje nekog utvrđenja ili starog grada u okolini obližnjeg sela Miranovca.

Miranovačka Kula je udaljena od Bele Palanke oko 22 km na sever, a od Pirota oko 50. Lošim i zapuštenim, snegom pokrivenim putem iz Bele Palanke zaputio sam se do nje 8. februara 2015, preko Glame, Babinog Kala i prevoja Babina glava. Za to mi je trebalo više od sat vremena, a kakvi su vremenski uslovi tada bili, najbolje ilustruju sledeće fotografije:

Na samom ulazu u Miranovačku Kulu je skretanje desno za Miranovac, a malo dalje se skreće levo za crkvu po kome je ovo mesto poznato, kao i za obližnji Vitanovac. Odlučio sam da prvo krenem ovim drugim putem, a da potom obiđem i Miranovac, selo po kome je Miranovačka Kula dobila svoje ime.

Kod skretanja za crkvu i Vitanovac nalazi se veliki spomenik iz 1923. godine, posvećen izginulim meštanima sela u periodu od 1912. do 1919. godine. Tu je i napuštena zgrada mesne kancelarije:

Iako manja od susednih sela, Miranovačka Kula se oduvek smatra centrom Belopalanačkog Budžaka. Nekada su se ovde održavali vašari na koje su seljaci dolazili izdaleka da prodaju ili kupuju stoku. U selu se nalazi i napuštena škola - jedna od većih u pirotskom kraju i zajednička za nekoliko susednih sela:

Miranovačka Kula je 2002. brojala samo 17 stanovnika, a zanimljivo je da ih je najviše bilo 1948. godine - svega 72.

Posle mesne kancelarije prelazi se mostić preko izvorišnog dela Svrljiškog Timoka i dolazi se do objekta po kome je selo prepoznatljivo - Crkve Svetog Jovana Krstitelja, koja se nalazi na jednom platou, pored samog puta za Vitanovac:

Crkva liči na kulu stražaru. Podignuta je 1936. godine, a osvećena 1990, za vreme Njegovog Pravosveštenstva episkopa niškog Irineja (od januara 2010. patrijarha srpskog). Najzanimljivije je to što je prema prvobitnoj zamisli ova crkva trebala da bude spomen-kosturnica, ali ta zamisao nikada nije ostvarena. Svojim izgledom neodoljivo podseća na obnovljeni Hram Svetih Ćirila i Metodija u belopalanačkoj Crvenoj Reci. (http://eparhijaniska.rs/parohije/а-н-белопаланачко/6372-belopalanačke-parohije-hramovi)

Nije bilo teško zaključiti da je crkva u lošem stanju i da joj je potrebna obnova. Baš ovde je moja zimska idila bila prekinuta i uhvatila me prava snežna mećava. Produžio sam putem do Vitanovca. Od crkve u Miranovačkoj Kuli do ovog sela ima oko 1 km:

Vitanovac se nalazi u podnožju Svrljiških planina. U njemu živi više ljudi nego u Miranovačkoj Kuli - 2002. bilo ih je 72, a 1948. - 648. Nadmorska visina je oko 630 m.

Postoji jedna zanimljiva priča koja povezuje Vitanovac i obližnje svrljiško selo Periš, o kome sam pisao na blogu u članku o jednom lepom prirodnom fenomenu - ponoru Pandiralu. Naime, 1837. godine grebenom Svrljiških planina i severnim obodom belopalanačke kotline povučena je granica između ,,nove Srpske kneževine i Turske carevine''. Ova granica formirana je naredbom kneza Miloša Obrenovića, a nazvana je jednostavno ,,granicom od plota''. Prethodno je ova granica komisijski utvrđena. Postojala je sve do oslobođenja ovih krajeva od Turaka, 1877. godine. Duž granične linije pored belopalanačke kotline postojale su srpske karaule, a na Pandiralu kod Periša bio je ustanovljen i ćumruk (carina).

Po tvrđenju starih ljudi, ,,granica od plota'' se otvarala na Svetog Iliju (2. avgusta) i tada je bilo dozvoljeno da stanovništvo iz pograničnih sela odlazi na srpsku, odnosno tursku teritoriju kod svojih poznanika, rodbine i prijatelja. Granica bi bila otvorena tri dana. Prva dva dana ,,vilo se oro'' i veselilo se u srpskom selu Perišu, a trećeg dana u turskom Vitanovcu. Četvrtog dana odlazilo se kućama i granica se zatvarala.

Iako kratkotrajne, ove veze stanovništva porobljenih krajeva sa stanovništvom u Srbiji, rasplamsavale su želju za konačnim oslobođenjem i pripajanjem ovih krajeva Srbiji, što je nagnalo mnoge da se isele u Srbiju. (Mihajlo M. Kostić: Teritorijalna pripadnost belopalanačke kotline u prošlosti i administrativno oblikovanje - Pirotski zbornik br. 27-28, 2003)

Posle obilaska Vitanovca, vratio sam se istim putem do ulaza u selo Miranovačku Kulu. Krenuo sam snegom pokrivenim putem prema Miranovcu koji je udaljen nepuna 2 km. Uspon je jak, a sa desne strane je pogled na Vitanovac:

Na ulazu u Miranovac sam nakon 15 minuta jakog tempa:

Ovde su 2002. živela 43 stanovnika, a posle Drugog svetskog rata ih je bilo skoro 500. Selo je na većoj nadmorskoj visini od Vitanovca - oko 710 m. U Miranovcu se početkom maja održava veliki Đurđevdanski sabor.

Pogled iz Miranovca prema Vitanovcu i prema Paješkom kamenu i Babinoj glavi:

U povratku iz Miranovačke Kule ka Pirotu, nisam išao istim putem kao u odlasku (preko Bele Palanke). Vratio sam se putem preko Periša, Jalovik Izvora, Cerove i Temske. Ova deonica je nešto duža - oko 51 km, tako da je dužina cele kružne relacije Pirot - Bela Palanka - Miranovačka Kula - Jalovik Izvor - Cerova - Temska - Pirot oko 100 km. Preporučujem je biciklistima, naravno u letnjem periodu godine.

Trajanje relacije: oko 4.5h

Zahtevnost relacije: srednja (3/5)

Karakteristike: lep kraj, nepravedno zapostavljen; starinski lepa ali i urušena crkva u Miranovačkoj Kuli; kraj može da bude interesantan lovcima na divlju svinju i vuka

Rizici: dug i loš put od Pirota