Pirot i pirotski kraj

19oct2020 Bugarska varošica Trn - uspomena na jedno putešestvije

Grad Trn (ako se gradom uopšte može nazvati mesto koje je po podacima iz 2016. imalo nešto više od 2300 stanovnika) udaljen je svega 80 km od Sofije, prema granici sa Srbijom, i smešten na oko 740 m nadmorske visine. Okružen je planinama u čijem su podnožju šćućurena stara sela koja čekaju da ih otkriju ljudi avanturističkog duha.

(http://bnr.bg/sr/post/100123232/nepoznata-bugarska-trn; tekst od 10.06.2011, autor Veneta Nikolova, prevela Ana Andrejeva)

Sa svojim drugom Bojanom Ristićem posetio sam Trn 19. septembra 2015. i tako ispunio svoju želju da se nađem u kraju koji je nekada bio srpski i koji je gravitirao mom Pirotu. Putem preko graničnog prelaza Gradina i varošice Dragomana, Trn je od Pirota udaljen gotovo isto kao od Sofije, oko 79 km. Deonicu od Dragomana čini uzan asfaltni put koji prolazi kroz nenastanjene šumovite predele u neposrednoj blizini srpske granice. Ono što me fasciniralo, osim činjenice da smo u jednom trenutku prošli na svega nekoliko stotina metara od teritorije Srbije, jeste pogled na prelepi vrh Ruj (1704 m) na samoj srpsko-bugarskoj granici. Put je vodio trasom Dragoman - Gaber - Nedelište - Kruša - Grlska Padina - Vrabča:

Ne mogu da vam opišem čuđenje bugarskog carinika na Gradini i zbunjenost člana bugarske saobraćajne patrole kod Nedelišta, kada su na pitanje gde idemo, čuli odgovor da želimo da posetimo Trn. Kakogod, na oko 5 km ispred Trna uključili smo se na glavni put koji vodi iz grada Pernika, sedišta oblasti kojoj pripada Trn:

Posle skoro dva sata vožnje iz Pirota, našli smo se na odredištu. Pomislio sam da bi otvaranjem graničnog prelaza kod dimitrovgradskog sela Petačinci (s vremena na vreme se najavljuje početak radova), put iz Pirota do ovog mističnog mesta bio bi mnogo kraći i manje naporniji. Parkirali smo automobil i krenuli u šetnju. Najpre centralni gradski trg, koji se preliva u svetlim nijansama nedavno renoviranih zgrada opštine i biblioteke, kao i novog hotela ,,Erma'':

Odmah pada u oči da su mesta za šetnju i odmor sasvim nedavno popločana. Stvara se utisak o harmoničnom gradskom ambijentu. Lokalna uprava aktivno radi na promovisanju Trna kao budućeg turističkog odredišta. Ovo pogranično brdsko-planinsko područje, koje turisti još nisu ispitali, što se tiče prirodnih lepota s pravom može biti suparnik nekim od najpoznatijih turističkih centara u Bugarskoj. Gradski centar je u potpunosti obnovljen i modernizovan sredstvima iz evropskih fondova. Svi su ubeđeni da je budućnost ovog zaostalog kraja u razvoju ekološkog i seoskog turizma.

Tu su i spomenik posvećen Srpsko-bugarskom ratu 1885. godine (izgledom me podsetio na Spomenik oslobodiocima Pirota u Tijabari) i statua Majstora Gige, zbirnog lika Trnčana - poznatih majstora zidara, građevinara i grnčara:

Malo ljudi u našoj zemlji zna da je oblast Znepolja (zapadno od Trna prema graničnom prelazu Strezimirovci) zajedno sa Breznikom (mesto na oko 26 km jugoistočno od Trna prema Perniku i Sofiji) za vreme Nemanjića bila u Srbiji. Ovim krajevima vladao je despot Konstantin Dragaš (poznatiji kao Konstantin Dejanović), sestrić cara Dušana Silnog i otac Jelene, poslednje vizantijske carice i jedine Srpkinje na vizantijskom prestolu. 

Malo ko zna da je narod tog kraja ustajao protiv Turaka za vreme Prvog srpskog ustanka, kada ih je predvodio legendarni junak Hajduk Apostol, pobratim Hajduk Veljka Petrovića. Takođe, malo je poznato da je njegov unuk, Aranđel Stanojević Trnski, bio najugledniji znepoljski prvak tokom šezdesetih i sedamdesetih godina XIX veka, kodžabaša trnski (narodni starešina), vitez i vojvoda, te poznati marveni trgovac u tom kraju.

Kao i Pirot i obližnji Breznik, Trn je u decembru 1877. od Turaka oslobodila srpska vojska, ali je grad sa okolinom dosuđen Bugarskoj i u San Stefanu i u Berlinu (jula 1878), bez obzira na peticiju koju je potpisalo oko 16000 uglednih Srba tog kraja, u kojoj su izrazili želju da budu pripojeni matici Srbiji.

Srbija je na Berlinskom kongresu dobila međunarodno priznanje i teritorijalno proširenje za četiri nova okruga na jugu, ali ne i ukupnu površinu predela koje je od Turaka oslobodila njena vojska. Pirot je tada postao neodvojivi deo srpske države.

Kneževini Bugarskoj su, pored Trnskog i Brezničkog sreza, tada pripala i područja današnjeg Dimitrovgrada (Caribroda) i gornjeg toka reke Jerme. Tako su se u Bugarskoj našla brojna sela pirotskog kraja. Nasuprot tome, deo Trnskog sreza (selo Crvena Jabuka) pripao je Lužničkom srezu i ostao u sastavu Srbije. Nakon ovih događaja izvestan broj Znepoljaca je prešao granicu i nastanio se na teritoriji Srbije i u pirotskom kraju.

Za vreme kratkog Srpsko-bugarskog rata 1885. godine, grad Trn je nakratko zauzela srpska vojska. Uspostavljena je i privremena uprava, ali su ga ubrzo povratile bugarske trupe. Konačno, Nejskim mirom iz 1919. godine, oblasti zapadno i severno od Trna su pripale Srbiji, a Trn je postao pogranično mesto na samom zapadu Bugarske. Ovakav položaj doprineo je stagnaciji naselja tokom većeg dela XX veka i njegovoj udaljenosti od glavnih tokova razvoja u Bugarskoj. Opština Trn danas je treća po veličini u Bugarskoj, ali ujedno i jedna od najsiromašnijih u Evropi.

(http://www.srpskilist.net/istorijski-osvrt/o-istini-i-lazi; autor teksta Nikola Popov)

Trn se nalazi na nadmorskoj visini od oko 700 m. Od znamenitosti u centru ovog mesta, izdvojio bih i lepu crkvicu posvećenu Svetom Nikoli:

Iza hotela u centru protiče reka Jerma (bugarski Erma) po kojoj je on i dobio svoje ime:

Jerma je najveća leva pritoka Nišave. Nastaje spajanjem Vučje i Grubine reke kod sela Klisure, nedaleko od Vlasinskog jezera u opštini Surdulica. Dužina njenog toka od Klisure do ušća (nizvodno od pirotskog sela Gradišta) je oko 63.5 km, a sa Vučjom rekom, kao izvorišnim krakom, oko 72 km. Dužina toka kroz Srbiju je oko 45 km, dok Bugarskoj pripada oko 27 km.

Zanimljivo je da Jerma najpre teče oko 17 km kroz našu teritoriju, od izvora Vučje reke do sela Strezimirovci, zatim prolazi kroz bugarsko Znepolje, da bi se kod Petačinaca ponovo vratila u Srbiju i do ušća tekla još oko 28 km.

Bojan i ja smo boravak u Trnu iskoristili da posetimo i nekoliko lepih i zanimljivih mesta u njegovoj okolini. Najpre smo krenuli putem niz reku Jermu i zaustavili se nakon 3 km od varošice, na mestu jednog izletišta odakle se peške produžava do bajkovitog kanjona zvanog Trnskog ždrelo:

Stene u kanjonu se uzdižu do visine od 200 m i veoma su atraktivne. Na reci Jermi je izgrađeno više drvenih mostova koji omogućavaju prelaz s jedne obale reke na drugu i potpuno uživanje u čarima Trnskog ždrela:

S jedne strane, Trnsko ždrelo me podsećalo na kanjon reke Jerme, između sela Vlasi i Trnskih Odorovaca, oko 15-20 km nizvodno, a s druge strane na uski i atraktivni kanjon Cedilku, ispod Zvonačke Banje, na reci Blatašnici, pritoci Jerme:

Činjenica da se nalazimo na samo kilometar udaljenosti od naše granice i srpskog sela Petačinci, u meni je izazivala veliko uzbuđenje:

Definitivno nas je Trnsko ždrelo ,,kupilo'' svojom lepotom pa smo obećali jedan drugom da ćemo se nekad vratiti u društvu svojih lepših polovina i dece:

Put nas je zatim vodio natrag u Trn, a zatim u Znepolje, pravcem prema graničnom prelazu Strezimirovci. Vozili smo desetak kilometara u pravcu jugozapada i prošli selo koje se zove Jarlovci. Malo dalje od sela, na nekih 790 m nadmorske visine, nalazi se istoimeno veštačko jezero - Jarlovci. Znao sam za njega sa svojih uspona na Ruj jer se jezero sa ovog vrha vidi ,,kao na dlanu''.

Sa ovog jezera je prelep pogled na južne padine planine Ruj, kao i na Veliki Strešer (1876 m), najviši vrh planine Vardenik, južno od Vlasinskog jezera:

Znepolje, oblast koja se prostire na oko 800 m nadmorske visine, nazivaju i ,,bugarskim Pešterom’’, jer je poznato po izuzetno niskim zimskim temperaturama. Ovde je u zimu 1947. zabeležen temperaturni minimum u Bugarskoj od -38^oC. (https://sr.wikipedia.org/sr-el/Знепоље)

Trn se, inače, može pohvaliti još nekim znamenitostima. To je, pre svega, Muzej kiselog mleka (jogurta) u selu Studen Izvor, rodnom mestu doktora Stamena Grigorova, pronalazača bakterije pomoću koje se spravlja kiselo mleko. Među prepoznatljivim mestima u opštini Trn je i selo Businci koje je poznato po zemljanim sudovima umetničke vrednosti. U ovom selu može se videti stara grnčarska radnja. Upravo je u jednoj takvoj glinenoj posudi, početkom XX veka, Stamen Grigorov preneo kiselo mleko u Ženevu da bi ga podvrgao naučnim istraživanjima. (http://bnr.bg/sr/post/100123232/nepoznata-bugarska-trn; tekst od 10.06.2011, autor Veneta Nikolova, prevela Ana Andrejeva)

U povratku iz Znepolja ka Trnu, na južnom ulazu u varošicu, u kvartu koji se zove Murgovica, Bojan i ja primećujemo crkvicu na brdu. Zaustavljamo se i penjemo do vrha, kako bi obišli ovo mesto i još jednom uživali u panorami Trna:

U povratku za Pirot, ne idemo istim putem, već onim dužim - preko Breznika i Slivnice. Do Breznika, mesta koje je od Turaka 1877. godine oslobodila srpska vojska, imali smo 27 km. Nalazi se na putu od Trna prema Perniku odnosno Sofiji.

Slivnica, gradić pored koga prolazimo kada putujemo iz Pirota za Sofiju, udaljena je od Trna 49 km. Do nje je u svom besmislenom nadiranju u novembru 1885. godine stigla srpska vojska. Bolje naoružana i motivisanija bugarska vojska je tu porazila srpske snage i naterala ih na povlačenje. Pirot je nakon toga teško podneo jednomesečnu okupaciju od strane Bugara. O ovim događajima ću nekada pisati mnogo detaljnije.

Bojan i ja smo se nakon 106 prevezenih kilometara od Trna vratili u Pirot.

Trajanje relacije: oko 8h

Zahtevnost relacije: teška (4/5)

Karakteristike: siromašan, zabačen ali i veoma lep kraj na zapadu Bugarske, koji je nekada gravitirao Pirotu; zanimljiva varošica Trn, atraktivni kanjon reke Jerme (Trnsko ždrelo) sa uređenom stazom i vidikovcima, Znepolje i jezero Jarlovci

Rizici: uzan i krivudav put od Dragomana ka Trnu koji prolazi kroz retko naseljenu pograničnu oblast (sličnih karakteristika je i put od Breznika do Slivnice)