21feb2021 Priča o ,,Piroćancu'' iz Poljske, rođaku slavnog nobelovca

Kada sam pre nedelju dana posetio vojnička groblja na Metiljavici, peo se uz padine Vidliča i spustio se u naselje Novi Zavoj, relaciju sam započeo na Tijabarskom groblju u Pirotu. Odmah na njegovom ulazu, preko puta kapele, primetio sam spomenik koji se izdvajao od ostalih po svom izgledu. Setio sam se zanimljive priče o jednom velikom čoveku koji je zadužio naš grad.

Pirot je postao interesentan za dolazak prvih stranaca (Čeha, Slovaka, Poljaka i drugih) tek posle oslobođenja od Turaka i pripajanja Kneževini Srbiji 1878. godine. Tada Pirot postaje deo zakonodavnog i upravnog sistema Srbije, što je zahtevalo promene i regulaciju u gotovo svim oblastima društvenog života malene i tipično orijentalne varoši. Najveći problem u tom procesu bilo je permanentno sudaranje sa činjenicom da za tako krupne izazove nije bilo stručnih ljudi. Potpuni nedostatak školovanih profesora, lekara, farmaceuta, pravnika, inženjera i drugih stručnjaka, činio je Pirot hendikepiranim za ubrzano priključenje matici. Jedini način da se zamajac promena pokrene bilo je dovođenje intelektualaca iz drugih gradova, a kada je situacija to zahtevala, u varošicu su stizali i potpuni stranci, najčešće češkog porekla, po odluci nadležnih ministarstava.

Dr Janko Senkijević, sinovac čuvenog poljskog književnika i nobelovca Henrika Sjenkjeviča (1846-1916, autor poznatih romana ,,Quo vadis'' i ,,Kroz pustinju i prašumu''), postavljen je ukazom kneza Milana Obrenovića od 7. februara 1879. godine u zvanje okružnog fizikusa u Pirotu. Od tada pa sve do svoje smrti (1904. godine) vršio je lekarsku službu u Pirotu - posle zvanja okružnog fizikusa bio je i opštinski lekar, upravnik bolnice, dečji lekar, a jedno vreme i narodni poslanik - liberal.
Senkijević je Medicinski fakultet završio na Univerzitetu u Beču 1875. godine. Odmah po završenim studijama dolazi u Srbiju kao lekar. Kao dobrovoljac je učestvovao u oba srpsko-turska rata. Pored poljskog i srpskog, govorio je i nemački i ruski jezik. Na svoj zahtev postao je srpski državljanin 1889. godine, promenio je veru i svoje ime i prezime (poljsko Jeko Sjenkjevič) i oženio se Zorkom, učiteljicom Osnovne škole na Pazaru.

U svom prvom izveštaju detaljno je opisao zdravstvene prilike u pirotskom okrugu. Jula 1881. godine osnovao je prvu okružnu bolnicu u Pirotu sa 30 postelja. Neposredno pre toga Čeh Franc Širuček otvara prvu apoteku u varoši, u Pirotu se obrazuje prvi odbor Crvenog krsta, a Pirot dobija i svoju prvu babicu.
Novembra 1882. godine ukazom kneza Milana za okružnog fizikusa u Pirotu postavlja se dr Jovan Valenta, po nacionalnosti Čeh. Sa odličnim preporukama priključio se ostalim lekarima u Pirotu i, zajedno sa dr Jankom Senkijevićem, udara temelje savremenoj zdravstvenoj službi u Pirotu i pirotskom okrugu. Početkom 1884. dr Jovan Valenta daje vrlo zanimljiv izveštaj o stanju zdravlja u okrugu za 1883. godinu, što je bio jedini izveštaj takve vrste u Srbiji. U to vreme zdravstvene prilike nisu bile ništa bolje ni u ostalim delovima Kneževine Srbije, naprotiv - u pojedinim okruzima bile su čak i gore.
Ova grupa lekara se sa izuzetnom upornošću i preduzimljivošću bavila mnogim pitanjima sa zdravstvenog, kulturnog i socijalnog aspekta stanovništva. Davali su konkretne predloge za rešavanje nagomilanih problema nastalih posle oslobođenja od Turaka - izgradnja nove bolnice, održavanje i sređivanje postojeće bolnice, nadzor nad javnim česmama i izvorima, nadzor nad čistoćom ulica, objekata i školskih prostorija, popravka postojećih i izgradnja novih škola, poboljšanje uslova u zatvorima, rad na sticanju poverenja naroda u lekare preko besplatnih pregleda i saveta. Ovaj zamah i veliki rad prekinuo je Srpsko-bugarski rat 1885. godine. Nakon njega doktoru Valenti umire dete, on napušta Pirot i odlazi u Beograd gde i umire 1887. godine.
Dr Janko Senkijević ostaje jedini lekar u Pirotu 1890. godine. Družio se sa poznatim srpskim političarem, publicistom i književnikom - Jašom Prodanovićem, tada profesorom u Pirotskoj gimnaziji, koga je uspeo da izleči od malarije. Devedesetih godina XIX veka gradi se nova bolnica na prostoru sadašnje Pedagoške akademije, koja će ostati u funkciji sve do Prvog svetskog rata.

Zanimljivo je da je prvo pirotsko lovačko udruženje osnovano 27. jula 1897. godine. Za njegovog prvog predsednika izabran je upravo dr Janko Senkijević.

Dr Janko je sahranjen na Tijabarskom groblju, gde i danas postoji njegov nadgrobni spomenik koji mu je podigla njegova zahvalna supruga Zorka. Piroćanci su te 1904. dostojno ispratili svog lekara. Na sahranu je izašao skoro čitav grad, kao i mnogi seljaci iz okolnih sela. Na čelu povorke išao je njegov beli konj pokriven crnim plaštom, na kome je dr Janko svakodnevno obilazio svoje bolesnike. Sledeće godine (1905) njegov čuveni stric, Henrik Sjenkjevič, za izuzetnu vrednost svog epskog stvaralaštva nagrađen je Nobelovom nagradom za književnost.
Postojalo je mišljenje da se ulici koja vodi ka novoj bolnici u Pirotu nadene njegovo ime i da se njegov spomenik sa Tijabarskog groblja prenese u krug nove bolnice. To do današnjih dana nije urađeno i nijedna ulica u gradu ne nosi ime dr Janka Senkijevića.
(Miodrag Pejčić: Dr Janko Senkijević (1848-1904) - Pirotski zbornik br. 11-12, 1984)