Pirot i pirotski kraj

27feb2021 Na putu za Niš svratite u Ostrovički manastir Svete Petke

Manastir je udaljen oko 51 km od Pirota i oko 19 km od centra Niša. Nalazi se u središnjem delu Sićevačke klisure, na desnoj obali Nišave, pored samog magistralnog puta koji povezuje dva grada. Zbog toga, ukoliko želite da ga posetite, zaboravite na auto-put i deonicu između Bele Palanke i Niša pređite ,,starom'' magistralom koja vodi kroz prelepu Sićevačku klisuru. Ostrovica je prvo niško selo na koje se nailazi iz pravca Pirota i Bele Palanke, a manastir je na oko 200-300 m posle izlaska iz poslednjeg tunela (tunela br. 1 jer je numaracija urađena iz pravca Niša). Skretanje je lepo obeleženo, a postoji i parking za automobile:

U blizini Manastira Svete Peke, na reci Nišavi, nalazi se mini-hidroelektrana istog imena - MHE ,,Sveta Petka''. Počela je da radi 1908. godine, svega 13 godina nakon velike hidroelektrane na Nijagari, gde je Nikola Tesla prvi put primenio svoj čuveni princip polifaznih struja. To je bila prva državna elektrana koja je osvetljavala grad Niš.

Priča koja sledi je preuzeta sa sajta www.tragomsrpskihsvetinja.com/Crkve i manastiri, a ilustrovaću je svojim fotografijama koje su nastale 2014. godine - 2. februara i 24. maja.

Manastir Svete Petke Iverice je srednjevekovni srpski manastir iz prve polovine XV veka. Istorija nastanka prvobitne crkve u ovom manastiru nije do kraja istražena. To što je uz ime svetiteljke Svete Petke dodato Iverica upućuje na pretpostavku da su stari manastir osnovali monasi iz gruzijskog manastira Iviriona sa Svete gore. Po svoj prilici, s kraja XIV ili s početka XV veka, kada je Osmanlijsko carstvo bilo najjače, bežeći ispred osmanlijske sile po balkanskim zemljama, mnogi monasi iz tada okupiranih balkanskih zemalja, kao i oni sa Svete gore i manastira Iviriona, bili su prinuđeni da se povuku iz svojih svetilišta. Utočište su našli u neprohodnoj Sićevačkoj klisuri gde su, pored još nekoliko manastira, osnovali i Manastir Svetu Petku, na ostacima starog opustelog manastira za koji nisu znali kako i kada je nastao.

Manastir su Osmanlije srušile za vreme jednog velikog narodnog sabora u XVI veku, koji im nije bio po volji, i sve do kraja XIX veka videle su se samo ruševine starog Manastira Svete Petke. Od tog prvobitnog manastira danas je vidljiv samo mutvak - odžaklija starog manastirskog konaka i impozantna zarubljena kamena piramida, što svedoči o starosti manastira. U otkopanim starim temeljima manastirske crkve, s kraja XIX veka, otkrivena su tri sloja gradnje i pronađeni predmeti iz različitih perioda - koplja, strele, oklop, novčić iz vremena kralja Uroša I, što dodatno govori o starosti i razaranjima prvih hramova na ovom manastirskom prostoru.

Poslednji put Crkvu Svete Petke, koja u tom obliku i danas postoji, na temeljima starijeg hrama koji su izgradili Mrnjavčevići, na prethodnim temeljima još starije bogomolje, a potom i monasi iz Iviriona, po četvrti put podigle su 1898. godine inžinjerijske jedinice srpske vojske, koje su pripremale teren za prokopavanje tunela i prolaza za put i prugu kroz Sićevačku klisuru, tj. njen Gradištanski kanjon. Povod za obnovu stare crkve je bio više nego interesantan - inžinjerci vojske Srbije su ovde primili vest da je kralj Aleksandar I spasen sigurne smrti u moru kod Bijarica u Francuskoj pa ,,ovaj hram iz temelja obnavljaju zahvaljujući se Svemogućem što je sačuvao dragoceni život Uzvišenog Gospodara Srbije, a u znak toplih osećanja kojima su prema njegovoj uzvišenoj ličnosti prožeti'' (što piše na spomen-tabli na ulazu u crkvu):

Od osvešćenja 1898. pa sve do 1903. manastir je u posedu vojske Srbije i u njemu su versku službu vršili vojni sveštenici, što potvrđuje ukaz kralja Aleksandra I od 19. februara 1901. kada je za starešinu manastira postavljen vojni sveštenik. Manastir je u to vreme nosio ime Kraljevski srpski vojni manastir ,,Sveta Petka Iverica''. Posle Majskog prevrata 1903. manastir prelazi u vlasništvo Eparhije niške.

Crkva je sazidana kao jednobrodna građevina u srpsko-vizantijskom stilu, sa naizmeničnom upotrebom dvobojne dekoracije, koja podseća na kamen i opeke. Pored crkve nalazi se izdvojeni zvonik iz 1898. godine sa tri zvona teška 400 kg. Na južnoj granici manastirskog dvorišta, skoro uz ogradu pored magistralnog puta Niš-Sofija, nalazi se velika kupasta stena pretvorena u kapelu, i jedan je od retkih preostalih dokaza o poreklu ovog manastira iz davnih vremena. Pored crkve se nalazi manastirsko groblje na kome je sahranjeno nekoliko inženjeraca poginulih na probijanju tunela kroz Sićevačku klisuru, u vreme gradnje crkve.

Unutrašnjost crkve Manastira Svete Petke Iverice nije živopisana, samo je na tavanici plavo nebo oslikano zvezdama. Ikonostas koji je postavljen odmah po završetku gradnje hrama, oslikao je Milutin Marković, profesor crtanja iz Niša. Marković je ikonostas najverovatnije naslikao po ugledu na ikonostase ruskih crkava:

Kao crkva podignuta na ostacima starijeg, još nedovoljno istraženog objekta, i zbog istorijskih vrednosti nove crkve, Manastir Svete Petke Iverice je 1973. godine stavljen pod zaštitu države. Manastir već duže od 130 godina neprestano i ozbiljno ugrožava kamenolom, otvoren 1886. godine za potrebe izgradnje železničke pruge, koji se nalazi na samo 200 m vazdušne linije.

Trajanje relacije: oko 2.5h (sa polaskom iz Pirota)

Zahtevnost relacije: laka (1/5)

Karakteristike: izuzetno zanimljiv manastir čiju izgradnju i istoriju prate brojne zanimljive priče, nazivaju ga i ,,jedinim vojnim manastirom u Srbiji''; poseta manastiru se može dopuniti i obilaskom stare mini-hidroelektrane ,,Sveta Petka'' u Ostrovici za čiji nastanak je zaslužan i naš veliki naučnik Nikola Tesla

Rizici: prelazak magistralnog puta