Pirot i pirotski kraj

9mar2022 Na starom putu za Svrljig svratite u belopalanačka sela Kozju i Pajež

Do Belopalanačkog budžaka se iz Pirota može doći na dva načina. Jedan je stari put koji povezuje Belu Palanku i Svrljig, a vodi preko Glame i sela Babin Kal. Drugi prolazi kroz Cerovu, Jalovik Izvor i svrljiško selo Periš. Ja sam u zimu 2012. do skretanja za Kozju došao prvim putem. Od mosta na Nišavi, severno od Bele Palanke, udaljeno je oko 12 km i nalazi se na 755 m nadmorske visine:

Do Kozje ima još oko 3 km puta. Uzput se prolazi kroz udaljenu i opustelu mahalu sela Babin Kal, koja se naziva Padina:

Pri boljim vremenskim uslovima od onih koje sam ja imao tog dana, do sela se može stići za oko 40 minuta hoda od skretanja posle sela Babin Kal. Kozja je od centra Bele Palanke udaljena oko 16 km i nalazi se na nadmorskoj visini blizu 700 m, u podnožju istočnih padina Svrljiških planina i njihovog dela koji se naziva Rinjska planina (prema belopalanačkim planinskim selima Donji i Gornji Rinj):

Seoska crkva je posvećena Vaznesenju Gospodnjem. Uzdignuta je na jednom platou iznad centra sela i sada je, zajedno sa zvonikom, obnovljena. Pre devet godina je izgledala ovako:

Ispod crkve su zadružni dom i nekadašnja prodavnica:

Tu je i veliki spomenik palim borcima u Narodnooslobodilačkom ratu. Spomen-ploča na njemu priča o jednom nemilom događaju koji se desio u februaru 1944. godine. Kome je posvećena i o kakvom je događaju reč, čitajte u članku u ,,Arhivi relacija'' od 21. juna 2020:

Ja sam na ovom mestu tada, zbog mraza i dubokog snega, završio posetu Kozji. Trebalo je sačuvati snagu za posetu još jednom selu Belopalanačkog budžaka. U letnjem periodu centar Kozje može da posluži kao polazna tačka za osvajanje nekih od vrhova Svrljiške planine - Golemi vrh (1252 m), Kula (1221 m), Kovna (1167 m), Kovina (1205 m), Suligata (1153 m).

Vratio sam se do skretanja kod sela Babin Kal i uputio kolima dalje, prema Svrljigu. Na samo 2-3 km od sela Babin Kal nalazi se prevoj Babina glava (770 m nadmorske visine), nazvan po zaobljenom vrhu sa 816 m visine. Ovaj prevoj se nalazi na teritoriji opštine Pirot i sa njega se može putem u oko 4 km udaljenu Orlju. Kraj je prepun lovaca u zimskom periodu:

Pajež se nalazi u podnožju markantnog Paješkog kamika (1162 m), koji je vidljiv izdaleka. U odnosu na Kozju, koja se nalazi sa leve strane puta Bela Palanka - Svrljig, Pajež je sa suprotne desne strane. Skretanje za selo je 4.5 km severno od skretanja za Kozju i nalazi se na nadmorskoj visini od 715 m:

Kao i i slučaju Kozje, i ovde sam ostavio auto i put sela krenuo peške. Put najpre silazi u dolinu Paješke reke (prelazi se most na 610 m.n.v.), a zatim se penje ka selu. Paješku reku možemo smatrati jednim od izvorišnih krakova Svrljiškog Timoka (drugi se formira u dolini između Babine Glave i sela Kozja, levo od puta Bela Palanka - Svrljig).

Za dolazak do sela treba 40-ak minuta hoda. Na ulazu se prolazi pored stare seoske škole:

Centar Paježa je na 740 m nadmorske visine. Tu se nalaze spomen-česma i crkva posvećena Svetom arhanđelu Mihajlu:

Pajež je od Bele Palanke udaljen 21 km, a od Pirota oko 48. Čitajući komentare na društvenim mrežama, stekao sam utisak da se najveći broj njegovih stanovnika u drugoj polovini prošlog veka odselio u Zaječar. Evo još nekoliko zimskih slika ovog lepog sela:

O mom usponu na Paješki kamen u proleće 2017, čitajte u ,,Arhivi predloga'' (članak od 22. novembra 2020). Može se osmisliti lepa planinarska ruta u dužini od oko 15 km: Babina glava - Orlja - Orljanski kamen - Paješki kamen - Pajež - Babina glava. 

Trajanje relacije: oko 4.5h

Zahtevnost relacije: srednja (3/5)

Karakteristike: prelep kraj, pomalo zabačen i zaboravljen; zanimljiva sela koja mogu da posluže kao polazna mesta za osvajanje vrhova na Svrljiškim planinama (Kozja) ili atraktivnog Paješkog kamena (Pajež)

Rizici: kraj je pust, ali su skretanja sa glavnog puta obeležena i ne bi trebalo da ima ikakvih problema