Pirot i pirotski kraj

13may2022 Uspon na Talambas iz Strelca

Talambas je vrh sa visinom od 1257 m koji se nalazi jugoistočno od Babušnice. Može se smatrati i posebnim planinskim vencem koji se nalazi između sliva reke Vlasine na jugozapadu, Lužničke kotline na severu i planine Ruj na jugoistoku. Ovako definisan, njegov zaobljeni greben predstavlja vezu između Suve planine i planine Ruj. U tom slučaju, u sastav planine Talambas treba uvrstiti i nešto istočniji Crni vrh, sa 1463 m, kao njenu najvišu tačku. Planina Talambas se tako prostire između vrha Crtavo (867 m) i Crnog vrha, pa se može smatrati nastavkom planine Ruj ka severozapadu.

Padine Talambasa su blage, sa šumama i pašnjacima. Na njegov vrh može se izaći iz više različitih pravaca, ali najbolji izbor za početak relacije predstavlja selo Strelac na nadmorskoj visini od oko 550 m. Nalazi se u neposrednoj blizini regionalnog puta Babušnica - Zvonačka Banja. Od Babušnice je Strelac udaljen 15 km, a oko 40 km od Pirota. Alternativna ruta za uspon na Talambas polazi iz sela Rakov Dol na drugoj strani planine.

Strelac je jedno od većih sela u babušničkoj opštini koje je 1948. godine brojalo skoro 1600 stanovnika. Nalazi se na reci Murgavici. Južno od sela, u dolini Ravne reke koja dolazi iz podnožja Talambasa, nalazi se Crkva Uspenija Presvete Bogorodice, podignuta 1838. godine. Zanimljivo je da je najstarija obrazovno-vaspitna ustanova na teritoriji opštine Babušnica škola u Strelcu koja je počela sa radom 1843. godine, upravo u okviru tamošnje crkve, najpre opismenjavajući sveštenike. 

Upravo smo Dejan i ja u osvajanje Talamabasa 13. maja 2017. godine krenuli iz centra Strelca. Prošli smo pored seoske ambulante i nastavili putem koji prati tok reke Murgavice:

Murgavica (ili Murgovica), najveća pritoka reke Lužnice, praktično svoje ime dobija u Strelcu, gde nastaje spajanjem Sidžine i Rsavačke reke. Nekoliko puta smo Dejan i ja prelazili drvene mostiće na njoj jer nas je na to primoravala staza koja vodi uz reku. Našli smo se i u podnožju brda Gradišta i njegovog najvišeg vrha koji se naziva Kale (843 m). Tamo se navodno u prošlosti nalazilo rimsko utvrđenje, osmatračnica ili strelište, po kome je selo Strelac dobilo svoje ime. To mesto sam posetio nešto kasnije, 23. maja 2020, i o tome možete čitati na stranicama ovog bloga.

Od mesta prikazanog na poslednjoj slici krenuli smo uz dolinu Rsavačke reke, u pravcu juga. Prvi put sam bio u ovom delu Strelca pa sam bio iznenađen činjenicom da selo ima svoje udaljene mahale i ovde, prilično daleko od svog centra. Nastavili smo da prelazimo mostiće, a mogli smo da vidimo i planinarske markacije koje su nam bile garant da se nalazimo na pravom putu. Bilo je očigledno da je kraj bogat vodom jer se sa padina Talambasa slivao veliki broj potoka:

Zatim je započeo nešto jači uspon i put je sve češće prolazio kroz šumu. Levo smo mogli da vidimo Gnoj (1406 m), jedan od viših vrhova planine Talambas, a u pozadini, u pravcu severa, smo na momente prepoznavali Rnjos (1274 m), najviši vrh susedne Stolske planine:

Posle otprilike dva sata hoda iz Strelca, uglavnom na jug uz dolinu Rsavačke reke, dolazi se do mesta zvanog Crvenojabučka čuka, koje predstavlja važnu raskrsnicu planinskih puteva. S leve strane dolazi put iz pravca Preseke i Rakite, pravo put iz Strelca produžava za Crvenu Jabuku, a desno (na zapad) se ide na Talambas. Sa ovog mesta se može videti i nešto viši vrh Tumbe:

Nadalje se prati šumski put koji ide grebenom planine. Sa pojedinih mesta mogu se videti udaljene kuće sela Crvena Jabuka u dolini Tegošnice, kao i kamenolom u blizini sela Rakov Dol:

Put prolazi sa južne strane vrha Garinje (1254 m), a malo kasnije na isti način obilazi i tri metra viši vrh Talambasa i vodi do spomenika koji se nalazi zapadno od vrha. Dejan i ja smo se ovde našli posle tri sata hoda iz Strelca, odnosno sat vremena od prevoja na Crvenojabučkoj čuki:

Kao i poznatija Tumba (udaljena oko 6.5 km vazdušnom linijom na jug), Talambas je mesto na kome su vođene borbe između srpske i bugarske vojske u Drugom balkanskom i Prvom svetskom ratu. Nažalost, za razliku od čuvenog vašara na Tumbi, koji je još uvek ,,jak’’ i koji svake godine okuplja više stotina ljudi iz cele Srbije poreklom iz ovih krajeva, vašar na Talambasu, koji je nekada okupljao stanovnike okolnih planinskih sela na Ivanjdan (letnji Sveti Jovan - 7. jula), od kraja XX veka se više ne održava.

Na spomeniku oblika zarubljene piramide je spomen-ploča na kojoj je zapisano da je ,,na Talambasu 12. maja 1944. godine formirana Sedma južnomoravska brigada, čiji su borci u toku narodne revolucije baš na ovim padinama dokazali bugarskim fašistima po treći put da su srpske planine neosvojive.’’

Spomenik je podignut 1955. godine i dosta je manji od onog na Tumbi. Takođe, u poređenju sa Tumbom, do njega je i teži pristup. Put kojim smo mi došli dalje produžava u pravcu sela Rakov Dol i Leskovice. Pomisao da se do pre dvadesetak godina svakog leta ovde okupljao veliki broj ljudi, neminovno izaziva tugu i razmišljanje.

 

Reč ,,talambas’’ predstavlja arhaizam i označava vrstu malog starinskog bubnja u obliku zdele ili duboke čaše, sa razapetom, obično jarećom kožom.

Nakon zajedničkog osvajanja ovog lepog mesta u babušničkom kraju, Dejan i ja smo krenuli nazad drugim putem. U podnožju vrha Talambasa skrenuli smo levo, na kraći, ali teži i strmiji put kojim se iz Strelca može doći do spomenika. Za spust do sela nam je bilo potrebno oko sat i po vremena:

Trajanje relacije: oko 6.5h

Zahtevnost relacije: teška (4/5)

Karakteristike: zanimljiva i lepa planina Talambas, važna strateška tačka u svim ratovima vođenim u prošlom veku, u blizini čijeg istoimenog vrha se nalazi zaravnjani plato sa spomenikom i nekadašnjim mestom održavanja vašara koji je okupljao stanovnike okolnih sela

Rizici: markacija ima, ali je kraj pust pa je potrebna dobra prethodna priprema relacije; postoji i kraći put iz Strelca koji vodi direktno na jug uz severne padine Talambasa, ali je on dosta teži od onog preko Crvenojabučke čuke