28may2022
Kalna - nekadašnja rudarska varošica
Kalna je naselje u opštini Knjaževac u Zaječarskom okrugu. Prema popisu iz 2002, u Kalni je bilo 553 stanovnika (prema popisu iz 1948 - 1326). Na mestu današnjeg naselja postojalo je antičko utvrđenje koje je u periodu od 530. do 552. godine obnovio rimski car Justinijan. Svrha tog utvrđenja bila je da zatvori ulaz u dolinu Trgoviškog Timoka i da brani tzv. „put metala” na Staroj planini.
Kalna je udaljena od Pirota oko 37, od Knjaževca 27, a od skijaškog centra na Babinom Zubu oko 29 km. Nalazi se na 370 m nadmorske visine (na istoj nadmorskoj visini kao i grad Pirot), na ušću Stanjinske reke u Trgoviški Timok. Verovatno ste, prolazeći kroz ovo zanimljivo mesto na putu za Istočnu Srbiju ili Babin zub, primetili čitav blok malih stambenih zgrada u kojima su ranije živeli rudari:
U periodu od 1955. do 1965. godine ovo naselje je bilo sedište opštine koju je, pored Kalne, činilo još 13 okolnih sela iz kraja poznatog pod imenom Budžak: Inovo, Vrtovac, Balta Berilovac, Ćuštica (tada pod zvaničnim nazivom Čuštica), Janja, Crni Vrh, Ravno Bučje, Aldina Reka, Gabrovnica, Tatrasnica, Šesti Gabar, Jalovik Izvor i Stanjinac. Na području ove opštine živelo je oko 12500 stanovnika, a osmogodišnju školu u Kalni pohađalo je oko 800 đaka. Posle ukidanja opštine Kalna, njeno područje je u celini ušlo u sastav opštine Knjaževac.
Svojevremeno je kod Kalne pronađen uranijum i 1963. godine otvoren rudnik ,,Gabrovnica'' sa kojim se nagoveštavao preporod čitave Istočne Srbije. U tom periodu Kalna je dobila kompletnu infrastrukturu, izgrađeni su stambeni objekti, zgrade državnih institucija, drugim rečima, činilo se da ovom kraju predstoji lepa budućnost. U istu svrhu izgrađen je u Kalni i hotel „Uran“. Velika savezna investicija Jugoslavije, uvijena u konspirativnost, ubrzo se, međutim, pokazala kao promašaj, o kome se malo pričalo, pa je rudnik već 1966. zatvoren. Sva oprema stavljena je pod ključ, a ulaz u rudnik zazidan.
Opština Knjaževac je po površini četvrta u Srbiji. Razuđenog je tipa i sastoji se iz nekoliko mikroregija. Na celoj teritoriji opštine je čak 86 seoskih naselja. Knjaževac, nažalost, spada u opštine s najvećim stepenom mortaliteta u Srbiji - u proseku, stanovništvo se godišnje smanji za oko 500 stanovnika. Depopulacija u samom gradu Knjaževcu je u granicama podnošljivosti, dok je najizraženija upravo u mikroregiji Budžak. Ona se nalazi u južnom delu opštine Knjaževac, graniči se sa susednim opštinama Pirot, Bela Palanka i Svrljig, a centar ove mikroregije je i danas selo Kalna.
Jedan od osnovnih razloga za iseljavanje stanovništva iz seoskih naselja opštine Knjaževac bila je industrijalizacija. Drugi razlog je nedovoljno razvijena komunalna infrastruktura - do nekih sela nikada nisu stigli asfaltni put i fiksna telefonija, a do nekih čak ni struja. Treći razlog je školovanje dece, odnosno želja ljudi sa sela da njihova deca „ostave motiku”.
Manji broj odseljenih nastavio je redovno da obilazi svoja seoska imanja. Većina je to prestala da čini. Na teritoriji opštine je dolazilo i do takozvanog kolektivnog iseljavanja, tako da postoje delovi grada Knjaževca u kojima uglavnom žive stanovnici poreklom iz istog sela - komšije ranije u selu, a kasnije u gradu.
Zatvaranjem rudnika u Gabrovnici, iz ovog kraja stanovništvo je počelo masovno da se seli ka većim gradskim centrima, Knjaževcu i Zaječaru. Danas u Budžaku ima gotovo praznih sela - na primer, 2012. godine je u selu Tatrasnici živelo jedno domaćinstvo sa tri stanovnika, dok je u selu Aldina Reka živeo samo jedan stanovnik. Deo ovog kraja je i turistički centar „Babin zub”, u okviru kojeg je 25. decembra 2011. otvoren hotel „Stara planina”. Smatra se da će razvoj zimskog turizma na Staroj planini uticati na ponovno oživljavanje ovog kraja.
Pogled iz Kalne uz dolinu Trgoviškog Timoka i, u daljini, na Babin zub:
Podatke za ovaj članak sam pronašao na internetu - sajtovi sr.wikipedia.org/Kalna_(Knjaževac) i www.politika.rs/Sela se preselila u grad, članak od 16.01.2012. Fotografije su nastale 25. aprila 2011, kada sam rano ujutru posetio sela Budžaka - Stanjinac, Jalovik Izvor, Kalnu i Gabrovnicu, kao i 17. marta 2012, kada sam sa porodicom bio na putu za Babin zub, a pre Kalne smo posetili prelepi vodopad Bigar (oko 8 km od Kalne prema Pirotu).
Trajanje relacije: oko 2h
Zahtevnost relacije: umerena (2/5)
Karakteristike: nekada perspektivna rudarska varošica na putu Kjaževac - Pirot, koja danas deli sudbinu većine sela jugoistočne Srbije i ,,čeka'' bolje dane sa razvojem turizma na Staroj planini
Rizici: nema
