Pirot i pirotski kraj

29oct2023 Dimitrovgradsko Zabrđe: Prtopopinci - Brebevnica - Mazgoš - Mojinci

U nedelju sam u ovaj kraj, kroz koji smo u poslednjih godinu dana često prolazili, poveo svoju najbolju prijateljicu Draganu.

Šetnju u prelepo jesenje jutro započinjemo na obali Smilovskog jezera ,,Savat I''. Mnogi ga, po obližnjem selu, nazivaju i Protopopinskim (ili Prtopopinskim) jezerom:

Putem koji vodi severno od ovog jezera posle 15-ak minuta stižemo do velike raskrsnice kod Prtopopinske česme:

Plan je da četiri zabrdska sela posetimo putanjom kružnog oblika. Prvo od njih, Prtopopinci, udaljeno je svega 500 m od prikazane raskrsnice. Ranije sam ga zvao ,,Protopopinci'', a onda sam primetio da lokalno stanovništvo više koristi naziv ,,Prtopopinci'' pa sam rešio da se tome prilagodim:

Kroz ovo lepo selo prolazimo razgledajući stare i napuštene, ali i obnovljene kuće, odvojene od sokaka karakterističnim kamenim ogradama:

Spuštamo se do asfaltnog puta koji vodi prema Mazgošu i Brebevnici i obilazimo crkvu posvećenu Svetom Georgiju ili Đorđu. Sagrađena je na temeljima razrušene i zaboravljene crkve, u poslednjoj četvrtini XIX veka. Prema legendi, temelje razrušene crkve narodu iz sela je pokazala jedna slepa, vidovita baba. Obnovljena je 2000. godine, a sačuvano crkveno zvono je izliveno u Jagodini 1937. godine (,,Vera i kamen - crkve i manastiri'', Cvetko Ivanov i grupa autora, Dimitrovgrad, 2018):

Produžavamo dobrim putem koji vodi na istok, niz Zabrdsku ili Prtopopinsku reku, pritoku Visočice u Bugarskoj. Nakon 20-ak minuta hoda dolazimo do odvajanja puteva za neka od najistočnijih dimitrovgradskih i srpskih sela - Mazgoš i Brebevnicu:

Prvo ćemo u Brebevnicu. Do nje prelazimo mostić na Zabrdskoj reci i već posle desetak minuta smo na ulazu u selo:

I u ovom selu, udaljenom oko 18 km od Dimitrovgrada, u kome su 2011. godine popisana 25 stanovnika, ima puno starih, napuštenih kuća i katancima obezbeđenih kapija. Brebevnica sve više liči na vikend-naselje koje ljudi obilaze samo za vikend, leti ili u ranu jesen:

Draganu vodim i do seoske česme. Podignuta je 1934, a obnovljena 2018. godine. Zatim se vraćamo u sredselo i nastavljamo putem koji vodi na jug:

Nekoliko puta sam prelazio ovu deonicu, jednom i zimi po jakoj vetrometini. Put vodi do oko 2 km udaljenog Manastira Sveti Dimitar i to preko prevoja na 770 m nadmorske visine. Dok se njemu približavamo uživamo u lepom pogledu na južnu stranu Vidliča i na sela koja ćemo posetiti u nastavku relacije. Najviše pažnje privlači rudnik koji se nalazi na teritoriji Bugarske, severno od sela Staninci. S druge strane prevoja, u pravcu juga, otvara se lep pogled na Lipinsko polje:

Sledi spust u dolinu u kojoj se nalazi manastir. Tamo prvi put zatičem ljude. Rade na obnovi manastira i, nažalost, na otklanjanju posledica boravka migranata u njemu. Bio sam ovde i prošle godine, ali iz drugog pravca - farme Bačevsko polje i Lipinskih jezera:

Prema knjizi mog prijatelja Cvetka Ivanova iz Dimitrovgrada, nema tačnih podataka kada je ovaj manastir sagrađen, ali se pretpostavlja da je postojao sredinom XIX veka. Ikonostas i zvonik najverovatnije potiču iz 1875. godine. U odvojenoj zgradi, u kojoj su ranije boravili monasi (,,konak''), a koja je posle Drugog svetskog rata služila i kao karaula, obilazimo jednu prostoriju sa ognjištem na sredini:

Nakon posete ovom lepom i zanimljivom manastiru, o kome sam pisao i u svojoj knjizi, vraćamo se u Brebevnicu i do raskrsnice seoskih puteva na kraju asfaltnog druma. Produžavamo za Mazgoš. Selo je od raskrsnice udaljeno oko 1 km i put prolazi na svega nekoliko stotina metara od bugarske granice:

Na ulazu u selo skrećemo desno. Prvo ćemo posetiti nekadašnji kop mrkog uglja sa naše, srpske strane granice:

Nema mnogo stvari koje ukazuje da je ovde početkom ovog veka bila aktivna eksploatacija uglja. Možda jedino karakterističan miris uglja u vazduhu. Navodno postoje planovi za njegovu revitalizaciju jer su rezerve lignita procenjene na 100000 tona i pola veka solidne eksploatacije. To je bio i razlog sastanka meštana Mazgoša i ekoloških aktivista koji je održan minulog leta.

Potpuno drugačija situacija je sa druge strane granične linije, gde se ugalj decenijama kopa, a građevinske mašine ukazuju i na to da se radi na daljem širenju rudnika. Na sledećim slikama Gaga i ja smo na samoj granici Srbije i Bugarske:

Vraćamo se u selo. Prolazimo kroz njega u pravcu severa. Oduševljava me bogatstvo Mazgoša vodom, čak i u vreme velike jesenje suše. Zahvaljujući tome, u selu radi pastrmski ribnjak, a vidljivi su i ostaci nekoliko vodenica:

U centru sela ima nekoliko lepih kuća:

Sva četiri sela koja smo obišli su slične veličine. Mazgoš ostavlja pozitivan utisak, a mene ne prestaje da iznenađuje količina vode u potoku koji protiče kroz selo. Uz njega idemo do seoske crkve koja je, kao i ona u Prtopopincima, posvećena Svetom Georgiju:

Crkva je obnovljena 2010. godine, zahvaljujući sredstvima koje su obezbedile institucije iz Srbije i Bugarske. Verovatno je podignuta na mestu stare crkve, a ljudske kosti su ukazivale da je ovde u prošlosti verovatno bilo groblje.

Nedaleko od Crkve Svetog Georgija je prelepo Mazgoško vrelo, jedno od najlepših u čitavom pirotskom kraju. Aktuelna suša kao da nema nikakvog uticaja na količinu vode koja ističe iz njega:

U centru Mazgoša sada idemo na put koji vodi u pravcu severozapada, prema selu Mojinci, poslednjem mestu koje ćemo Gaga i ja posetiti tokom naše akcije. Prvi put sam na tom putu jer sam ranije u Mojince uvek dolazio sa puta Smilovci - Vlkovija - Donji Krivodol, koji vodi preko prevoja na Vidliču:

Deonica je duga oko 1.5 km i posle 25 minuta hoda iz centra Mazgoša ulazimo u Mojince. Visinska razlika između dva sela je oko 100 m:

Obilazimo seosku česmu:

Potom sa krivine ispred česme ,,hvatamo'' stazu koja strmo vodi do crkve. Ona se nalazi neposredno iznad sela, na brdu Tupanac. Posvećena je Svetom Jovanu Bogoslovu i sagrađena 2002. godine na mestu stare crkve i stogodišnjeg mirosanog hrasta:

Od ove crkve idemo prečicom do puta koji vodi prema Gornjem Visoku. Prolazimo skretanje za Mojince. Ono je od Prtopopinske česme udaljeno oko 2 km:

Spuštamo se niz put do glavne raskrsnice u Zabrđu i produžavamo do jezera gde smo ostavili auto. Tamo sada ima puno ribolovaca. Prešli smo 22 km za 7h 15 min. Obišli smo četiri sela, isto toliko crkava i manastira, pili vodu sa nekoliko česama i sa jednog vrela, obišli napušteni rudnik, uživali u lepom vremenu...

Trajanje relacije: oko 9h

Zahtevnost relacije: teška (4/5)

Karakteristike: veoma zanimljiv pogranični kraj, bogat lepim i interesantnim mestima - četiri zabrdska sela, tri crkve i jedan manastir, rudnik; nadmorska visina ujednačena - između 650 i 850 m

Rizici: nema većih problema, kraj je pregledan i prohodan