Crkva u Babušnici, sela Kaluđerevo i Izvor

21nov2018 Crkva u Babušnici, sela Kaluđerevo i Izvor

U želji da proverim jednu informaciju koju sam dobio nedavno, našao sam se u Babušnici. Po hladnom i kišovitom jesenjem vremenu obišao sam njenu Crkvu Svetog Nikole, a potom i obližnja sela u kojima sam bio još u februaru 2013.

Babušnička crkva je već na prvi pogled nešto drugačija od ostalih varoških crkava u pirotskom kraju - manja je i novijeg datuma. Nalazi se u gornjem, najvišem delu Babušnice. Najlakše se iz pravca Pirota dolazi do nje skretanjem levo, stotinak metara pre glavne raskrsnice, na mestu koje je jasno obeleženo putokazom:

Ja sam do nje došao drugim putem. Od ovog mesta sam produžio do pomenute glavne raskrsnice, skrenuo levo u ulicu 7. juli, a zatim nakon oštrog uspona, skrenuo ispred osnovne škole ,,Despot Stefan Lazarević'' u ulicu 9. maj, u kojoj se crkva i nalazi:

Obišao sam crkvenu portu i crkvu slikao iz različitih uglova:

Zvanično je osvećena 9. septembra 2018, pune 83 godine od početka gradnje. Naime, prema kazivanju starijih meštana, gradnja crkve je započela 1935. godine. Jedan deo radova izvodili su i Bugari za vreme Drugog svetskog rata, zbog čega je ovaj hram bio poznat i pod nazivom ,,bugarska crkva''.

Kako piše na ploči na samom ulazu u crkvu: ,,Zbog ratnih prilika i perioda vladavine bezbožničkog sistema, koji je nastupio, hram ostade devastiran i zapušten preko 50 godina.'' Konačno je obnovljen 2007. godine, kada je urađen i ikonostas. Ikone su oslikane 2011, a 2012. godine je u porti sagrađen i lep parohijski dom.

Povod mog dolaska u Hram Svetog Nikole vezan je za priču o babušničkoj ,,Dolini smrti'' i seriju nemilih događaja koji su se nedaleko od ovog objekta zbili u vreme Prvog svetskog rata. Tekst, dat u okviru moje priče o Šancu, poznatom babušničkom izletištu, prenosim u celosti:

U februaru 1917. bilo je pokušaja da se čuveni Toplički ustanak (jedini ustanak u nekoj okupiranoj državi za sve vreme trajanja Prvog svetskog rata) prenese preko niškog Zaplanja i u babušničko Gornje Zaplanje i u samu Lužnicu. Najpoznatiju komitsku družinu u ovom kraju predvodio je Milorad Popović iz sela Brestov Dol, a dejstvovala je u rejonu između Bogdanovca, Svođa i Velikog Krčimira.
Pošto nisu uspeli da uhvate ustanike, Bugari su svoju odmazdu usmerili prema porodicama interniranih iz tog kraja, znajući da iz njih potiču ustanici. Nisu izostali ni bliski rođaci ni prijatelji za koje se pretpostavljalo da su ustanički jataci i da ih snabdevaju hranom i oružjem.
Tako je nekoliko stotina ljudi iz Zaplanja i Lužnice, komita i članova njihovih porodica, kao i običnih ljudi uhapšenih pod optužbom da su vojni begunci, jer nisu hteli da se prijave vlastima radi regrutacije i da budu bugarski vojnici, okončalo svoj život u takozvanoj babušničkoj ,,Dolini smrti’’. Tim imenom je kasnije nazvana dolina koja se od Babušnice pruža na severozapad prema brdu Jeremija, to jest pored ,,gornjeg, kraćeg puta za Pirot’’. Streljanja su vršena u prvi sumrak ili u sam osvit zore.
Tokom moje druge posete utvrđenju na Šancu, uverio sam se da zloglasno mesto stradanja nedužnih ljudi ni do dan-danas nije dostojno obeleženo.

Tragom priče da se kosti ubijenih nalaze u kripti, odnosno u temelju Crkve Svetog Nikole, pokušao sam da proveru uradim iz prve ruke, od paroha ili nekog od vernika. Međutim, što zbog lošeg vremena, što zbog toga što sam za posetu ovom hramu izabrao Aranđelovdan, nisam uspeo da dobijem odgovor jer u crkvenoj porti i samoj crkvi nisam sreo nikoga.

Zbog toga pozivam Babušničane da se jave i ostave neki komentar vezan za ovu temu. A ja koristim priliku da objavim još jednu zanimljivu priču, vezanu za poreklo naziva Babušnice, koju sam svojevremeno pročitao u ,,Pirotskom zborniku'':

Za razliku od većine mesta u pirotskom kraju, čije je poreklo evidentirano još u predturskoj epohi, Babušnica je mlađe naselje. U vreme oslobođenja od Turaka decembra 1877. godine, Babušnica se zvala Abdulino (Abdulin Čiflik). Babušnica je u stvari, početkom XIX veka, bila čitlučko selo (čiflik), čiji je čitluk-sahibija (osnivač čiflika) bio izvesni Abdulah.

Nju i Lužnicu je oslobodio Knjaževački bataljon kapetana Vranića i dobrovoljački odred Videna Stankovića - Gavaza, koji je bio rodom iz obližnjeg Gornjeg Striževca. Kapetan Vranić je pitao okupljeni narod na dočeku: ,,Kako se zove ovo mesto koje smo oslobodili?'' Pošto je dobijao razne odgovore, tj. da se nekad zvalo Aleksino, pa Babino Selo ili Babušinci, a da se danas zove Abdulino, kapetan Vranić je predložio da se selo nazove Babušinac. Ne zadugo, ime naselja se ustalilo pod današnjim imenom - Babušnica.

Nakon obilaska crkve u Babušnici, posetio sam Kaluđerevo, selo koje sa njegovim opštinskim centrom povezuje oko 3 km uzanog asfaltnog puta. Usput se prolazi pored same osnovne škole ,,Despot Stefan'' i babušničkog groblja. Selo inače nije malo i prostire se uz put dužinom od skoro 2 km. U najvišem delu sela prestaje asfaltni put i tu se nalazi spomen-česma posvećena soluncima i borcima iz Drugog svetskog rata:

Levo od česme put vodi za Radoševac i Gornje Krnjino, a desno za obližnje selo Vavu. Tu se nalazi oronula zgrada seoske škole, koja je prestala sa radom osamdesetih godina prošlog veka. Od tada ubrzano propada:

Posle svoje druge posete Kaluđerevu, rešio sam da u povratku za Pirot posetim još jedno babušničko selo, koje praktično predstavlja prigradsko naselje Babušnice - Izvor. Međutim, ja sam obišao stari deo sela koji se nalazi van puta Pirot - Babušnica i koji je od centra varošice udaljen oko 2.5 km. Na putu do njega prelazi se mostić preko Lužnice, reke koja ovde više liči na potok, i koja svoju snagu dobija tek nizvodno od Ljuberađe. Pored samog mosta nalazi se i stara seoska vodenica:

Još pod utiskom tužne slike škole u Kaluđerevu, rešio sam da taj utisak dodatno pojačam, slikom još veće, napuštene školske zgrade. Ova u babušničkom Izvoru (selo istog imena postoji i nedaleko od Pirota) jedna je od najvećih, ako ne i najveća seoska škola u pirotskom kraju. Po priči meštana koje sam sreo, prestala je sa radom 1985. i od tada deca iz ovog sela moraju u školu u Babušnicu. Bilo je više pokušaja meštana da ogromnu zgradu osposobe za druge potrebe, na kraju da izdejstvuju i njeno rušenje, jer u oronulom stanju predstavlja opasnost za prolaznike i posebno decu, ali svi su se završavali bezuspešno.