Pirot i pirotski kraj

19dec2018 Od Berilovca do naselja Četvrti kilometar

Kolima sam brzo stigao do Berilovca, odnosno do mesta gde se završava pirotsko prigradsko naselje Đeram i počinje seosko naselje. Berilovac je zvanično selo u opštini Pirot, ali ga većina Piroćanaca smatra prigradskim naseljem. Nalazi se par kilometara istočno od grada i prema podacima sa sajta Wikipedia, to je jedno od retkih naseljenih mesta u našoj opštini koje beleži konstantan porast broja stanovnika - 1948. godine ih je bilo 622, a 2001. - 1933. Ovaj podatak treba uzeti sa rezervom jer je najverovatnije dobar deo stanovnika naselja Đeram pripisan Berilovcu.

U svakom slučaju, reč je o jednom od većih naselja u pirotskoj opštini, odavnina poznatom po vinogradarstvu, sitnom stočarstvu, proizvodnji mleka i priličnoj romskoj populaciji. Stanovništvo uglavnom predstavljaju doseljenici sa raznih strana, a najviše iz visočkih sela.

Bez obzira na to što je Berilovac na desetak minuta vožnje automobilom od centra Pirota (ili ,,na pola sata hoda'') i što je njegovo stanovništvo uglavnom doseljeno iz drugih krajeva, reč je o staroj naseobini koja potiče još iz predturskog vremena. Prema jednoj teoriji, to je naselje koje je prvi naselio izvesni Berilo, pa otuda i naziv selu.

Oko 1990. godine, nizvodno od Berilovca, počela je sa radom HE ,,Pirot'', odnosno mašinska zgrada u kojoj se nalaze postrojenja za proizvodnju električne energije. U tu svrhu koristi se voda sa Zavojskog jezera koja se ovde dovodi tunelom dugim oko 10 km. Nakon pokretanja turbina hidrocentrale, staroplaninska voda otiče kroz kanal i puni veliki kompenzacioni bazen koji se nalazi na desnoj obali Nišave, uzvodno od grada i oko 1 km nizvodno od postrojenja HE ,,Pirot''.

Ovog puta nisam posećivao samo selo jer je moja početna tačka za uspon do naselja Četvrti kilometar bila na samom ulazu u Berilovac, neposredno pre njegovih sportskih terena. Ovde se doskora nalazila jedna stara vodenica, a u prošlosti ih je na potoku koji prolazi kroz Berilovac bilo i više.

Nadmorska visina je oko 385 m. Sa ovog mesta kreće jak uspon. Ide se po pravoj liniji koja prati pravac pružanja tunela koji povezuje Zavojsko jezero i HE ,,Pirot''.

Na pojedinim mestima, sa desne strane, treba zastati i uživati u lepom pogledu na Berilovac. Ovo selo pamtim uglavnom po vodi. Kada sam ga ranije posećivao, oduševljavao sam se velikim brojem česama koje se nalaze bukvalno na svakom koraku. Takođe, u gornjem delu sela, na mestu gde se širi uska dolina koja dolazi iz pravca Crnog vrha i Čuke na Vidliču, nalazi se jako vrelo koje kaptirano za potrebe sela. Nažalost, sliku su mi uvek kvarila brojna smetlišta koja su se nalazila u koritu seoskog potoka.

Lep je pogled i na Crni vrh i Basarski kamen, koji je ovog puta odudarao svoijim izgledom od okoline jer je bio pod tankim belim prekrivačem.

Sa leve strane puta je borova šuma, a iza nje su vinogradi i voćnjaci na brdu Prčevac iznad Pirota. Kada bih se osvrnuo nazad, ugledao bih Pirotsko polje u izmaglici, brda i planine koje se nalaze južno od grada, a jednim delom sam mogao da vidim i istočni deo samog Pirota.

Za uspon od Berilovca do naselja Četvrti kilometar potrebno je oko pola sata. Posle početnog dela sa jačim nagibom, drugi deo je blaži. Najpre se dolazi do jednog objekta koji liči na osmatračnicu i sa tog mesta je moguće prvi put videti cilj relacije.

Par stotina metara ispred bivšeg radničkog naselja ja sam skrenuo desno. Želja mi je bila da posetim jedno mesto na kome sam bio još u oktobru 2010. Pored puno napuštenih objekata koji su osamdesetih godina prošlog veka ovde izgrađeni za potrebe HE ,,Pirot'', meni je najzanimljiviji bio jedan tunel, koji se nalazi oko 200 m jugoistočno od samog naselja. Ne znam njegovu tačnu namenu, nisam siguran da se uopšte i koristi, ali sam tunel je ograđen i pristup ovom mestu je zabranjen. 

Ovog puta nisam imao nameru da obilazim samo naselje Četvrti kilometar. Razlog je taj što nisam želeo da narušavam mir ljudima koji sada ovde borave i da otežavam njihovu ionako tešku i složenu situaciju. Naime, od 2017. ovde boravi oko 200 migranata iz bliskoistočnih zemalja. Tako je nekadašnje radničko naselje, podignuto pre tridesetak godina za smeštaj radnika na izgradnji HE ,,Pirot'', sada prihvatni centar za migrante. U međuvremenu, u barakama ovog naselja bile su smeštene izbeglice sa područja Hrvatske i Bosne, kao i raseljena lica sa Kosova i Metohije, a bilo je i pokušaja da se objekti iskoriste u edukativne svrhe, za škole u prirodi i kao izviđački kamp.

Iz donjeg dela naselja sam posmatrao nekoliko stotina metara udaljene barake i njihove najnovije stanovnike, privremeno zaustavljene ovde na putu ka boljem životu i sreći u zemljama Zapadne Evrope. Mesto se nalazi na oko 570 m nadmorske visine, tako da je visinska razlika između početne i krajnje tačke moje relacije iznosila oko 180 m.

Paralelno sa izgradnjom radničkih baraka, na mestu ,,Četvrti kilometar'' formirano je i prijatno izletište zasadom lepe borove šume. Tu se nalazi i spomenik Petru Ignjatoviću Lozovskom koji je poginuo 1943. godine u borbi sa bugarskim okupatorima na ,,obližnjem'' Malom vrhu. Do njega i samog naselja se najlakše dolazi iz Pirota putem za Planinarski dom i Gornji Visok. Od raskrsnice na početku naselja Prčevac (kod ,,buvljaka'') udaljenost je oko 2 km, pa se može doći peške ili biciklom, uz napomenu da je na ovoj deonici puta jak uspon, jedan od najjačih u pirotskom kraju, te da je asfaltni put na određenim mestima veoma oštećen.

Trajanje relacije: oko 2h

Zahtevnost relacije: umerena (2/5)

Karakteristike: lep pogled na Berilovac, Crni vrh, Basarski kamen i Pirotsko polje; birati lepo i suvo vreme kada su južne padine Vidliča okupane suncem

Rizici: jak uspon u početnom delu iznad Berilovca, moguće blato