Pirot i pirotski kraj

28dec2018 Kusa Vrana, peški od Trnskih Odorovaca

Asfaltiranje oko 6 km duge deonice od Trnskih Odorovaca do Kuse Vrane obavljeno je u nekoliko etapa tokom 2017. i 2018. godine. Po onome što sam video na terenu, najpre je rađena deonica počev od Kuse Vrane, da bi ove godine bio završen i deo prema Trnskim Odorovcima. Kvalitet puta je izuzetan i trenutno to je jedan od najboljih lokalnih puteva u pirotskom kraju.

Skretanje za Kusu Vranu nalazi se na izlazu iz Trnskih Odorovaca prema Zvonačkoj Banji. Obeleženo je putokazom. Na startu svoje pešačke relacije nisam mogao da odolim pogledu na planinu Greben iznad Trnskih Odorovaca i njene atraktivne stene.

Ovaj kraj pripada opštini Dimitrovgrad, a deo prema Kusoj Vrani se kao klin zabija u teritoriju opštine Pirot. Takođe, malo južnije, iza planinskog grebena koji se prostire čitavom dužinom puta, je teritorija opštine Babušnica.

Hodajući sam pokušavao da se setim kada sam poslednji put prošao ovde. Ispostavilo se da sam poslednji put u Kusoj Vrani bio u junu 2014, na putu do vrha Panica na Vlaškoj planini, a da sam deonicu od Trnskih Odorovaca već jednom prepešačio i to jednog pretoplog avgustovskog prepodneva 2012.

Put vodi dolinom Kusovranske reke. Već u početnom delu se nailazi na jednu prelivnu branu sa veštački formiranim vodopadom (sličan takav preliv sa vodopadom nalazi se i ispred same Kuse Vrane):

U vidokrugu se sa leve strane pojavljuju oštri vrhovi koji se nalaze na krajnje jugoistočnom delu Stolske planine. Ovaj planinski masiv se pruža na teritoriji babušničke opštine, od Radoševca i Kaluđereva na severozapadu, pa sve do Zvonca i Trnskih Odorovaca. Prvi takav izraziti vrh je Opaljenac (1074 m), koji se nalazi iznad Zvonačke Banje:

 

Na putu do Kuse Vrane nalazi se samo jedno veće skretanje sa desne strane, za mahalu Selište, koja pripada Trnskim Odorovcima i smeštena je u podnožju Vlaške planine.

Iza vrha na sledećoj slici, koji je visok 1143 m, nalazi se selo Našuškovica:

Ono što može da predstavlja potencijalnu opasnost na putu od Trnskih Odorovaca do Kuse Vrane jesu odroni. Naime, stene sa desne strane puta su slojevite i meke, pa sam naišao i na ovakve prizore:

Približavajući se Kusoj Vrani imao sam utisak da dolina postaje sve lepša:

Orijentir za približavanje Kusoj Vrani bio mi je vrh Golema glava, najviši i najatraktivniji od svih pomenutih, visine 1205 m. Nalazi se tačno iznad sela:

Posle otprilike sat vremena hoda došao sam do prvih kuća u Kusoj Vrani. Selo je prilično raštrkano i u svom sastavu ima nekoliko udaljenih mahala. Neke od njih (Vrelo, Ćitin grob i Javor) imao sam prilike da obiđem ranije, na putu za najviši vrh Vlaške planine - Panicu (1443 m).

Moj krajnji cilj bili su najvažniji objekti u svakom selu - crkva i škola. Da bih došao do njih, trebalo je proći celu dužinu puta kroz Kusu Vranu, jer se nalaze u zapadnom delu sela. Uzput sam uživao u pogledu na prelepe planinske padine južno od sela.

Na jednom mestu nalazi se proširenje i tu se asfaltni put završava. To je centar sela sa mesnom kancelarijom i bivšom okretnicom autobusa. Odavde sam prvi put mogao da posmatram padine Vlaške planine i podnožje Panice.

Kusa Vrana je najzapadnije dimitrovgradsko selo. Od središta svoje opštine udaljena je oko 34 km, a od Pirota oko 36 km. Prema popisu iz 2011. u selu je živelo 80 stanovnika, a posle Drugog svetskog rata ih je bilo preko hiljadu. U razgovoru sa jednim mlađim meštaninom sam dobio podatak da trenutno u selu ima pedesetak ljudi. Nisam uspeo da dođem do podatka o poreklu čudnog naziva ovog sela.

Iz Kuse Vrane vode poreklo i neki poznati ljudi. Najpoznatiji je svakako čuveni kuvar Stambol Geštamov, dugogodišnji šef kuhinje beogradskog hotela ,,Interkontinental''.

Ono najvažnije što je potrebno videti u selu nalazi se na njegovom kraju, s druge strane Kusovranske reke, koja dolazi iz pravca pirotskog sela Cerev Dela:

Najpre se na uzvišenju iznad reke nailazi na seosko groblje i obnovljenu česmu koja po legendi potiče još iz latinskih vremena. U knjizi ,,Vera i kamen'', grupe autora, koja opisuje crkve i manastire na teritoriji opštine Dimitrovgrad, pronašao sam interesantnu priču da je upravo ova česma odredila položaj seoske crkve koja je izgrađena u njenoj neposrednoj bllizini. Česma je obnovljena 2014. godine i sada je u mnogo boljem stanju nego 2012, kada sam poslednji put bio ovde:

Crkva i škola se nalaze jedna pored druge. Kusovranska crkva je izgrađena 1928. godine, mada je njena izgradnja započela još pre Prvog svetskog rata:

Interesantno je da se u crkvu ulazi silazeći oko 70 cm. Ja sam to učinio na sopstveni rizik jer je crkva u očajnom stanju i preti joj urušavanje (u prethodno navedenoj knjizi pročitao sam da su joj tragači za zlatom raskopali pod):

Stara napuštena škola u Kusoj Vrani jedna je od najvećih seoskih škola u pirotskom kraju. Nije čudno da se škole takve veličine vide i u gradovima. Nekada je imala stotinak đaka.

Slikao sam je sa svih strana. Uvek mi je prilikom posete udaljenim selima bilo najteže u ovakvim situacijama.

Sa platoa gde se nalazi škola pruža se lep pogled na selo i na Vlašku planinu:

Pomešanih osećanja napustio sam ovo nekada veliko i živo, ali još uvek lepo selo. Oduševljen prizorima prirode, ali i tužan zbog onoga što sam video na samom kraju, istovremeno i prilično umoran jer sam istog prepodneva bio i u Vojnegovcu i njegovoj okolini, prepešačio sam relaciju od Kuse Vrane do raskrsnice u Trnskim Odorovcima za tačno sat vremena.

Trajanje relacije: oko 4h, ukoliko se ide kolima do same Kuse Vrane relacija se skraćuje na 2h

Zahtevnost relacije: srednja (3/5), ukoliko se ide kolima - umerena (2/5)

Karakteristike: prelepa priroda u dolini Kusovranske reke, lepo i zanimljivo selo, do samog sela se može doći odličnim asfaltnim putem

Rizici: odroni na putu između Trnskih Odorovaca i Kuse Vrane