Obrenovac - Milojkovac - Paskašija - Činiglavci

15feb2019 Obrenovac - Milojkovac - Paskašija - Činiglavci

Tokom tri sata hoda napravio sam krug oko brda Del (669 m), prešao oko 13 km, posetio četiri sela na granici pirotske i dimitrovgradske opštine, obišao tri seoske crkve, prisustvovao iznenadnim promenama vremena... Ljude koje sam sreo tokom relacije mogao bih da nabrojim na prste obe ruke, što ukupan utisak o poseti ovom kraju čini veoma zabrinjavajućim.

Pešačku relaciju, koja je predviđala posetu selima jugoistočno od Pirota, započeo sam na magistralnom putu Niš - Sofija. Na nekih 17 km od grada, pored skretanja za Obrenovac, ostavio sam auto na obližnjem parkingu i sišao na seoski put:

Na deonici od oko 500 m, prošao sam podvožnjake ispod međunarodne železničke pruge i novog auto-puta, kratko išao pored regulisanog rečnog korita Nišave ili Ginske (kako Nišavu nazivaju u ovom kraju, naziv Nišava dobija tek nizvodno od Gradišta i ušća Jerme!) i izbio na most ispred sela:

U centru Obrenovca sam produžio pravo za gornji deo sela i prošao pored spomen-česme:

Obrenovac je navodno naselje koje je zasnovao neki Obren. Do XIX veka selo je bilo poznato po imenima Obrenište i Gospodarev Čivlik. Zvanično ime, koje je u narodu sasvim prihvaćeno, za razliku od obližnjeg Gradišta - Zaganice ili Srećkovca - Čorin Dola, selo je dobilo 1902. godine.

Poslednje je pirotsko selo na putu prema Dimitrovgradu. Prema rezultatima popisa, u Obrenovcu je 2002. živelo 143 stanovnika, a 1948. svega 259.

Na izlazu iz sela prema Milojkovcu kratko sam bio u nedoumici. Nije bilo šanse da ne skrenem sa zacrtanog puta i ne posetim jedno lepo mesto za koje me vežu lepe uspomene. Na mestu prikazanom na prvoj narednoj slici skrenuo sam desno na put koji vodi do vidikovca Golemi kamik. Do njega nije potrebno duže od 10 minuta hoda kroz šumu.

Ovo mesto se nalazi na oko 70 m iznad reke Ginske i pruža predivan pogled na reku, sela Obrenovac, Srećkovac, Gojin Dol i Željušu, magistralni i novi auto-put. Kada je lepo vreme, u daljini, na zapadu, moguće je videti i Pirot. Ovog puta nisam bio te sreće (još u Obrenovcu je počeo da pada sneg), pa pogled sa Golemog kamika nije bio bogzna kakav, ali mi je bilo drago da na ovom mestu boravim prvi put posle skoro šest godina:

Evo kako je to izgledalo 6. aprila 2013, u vreme kada je auto-put prema Dimitrovgradu bio u izgradnji:

Brzo sam se vratio do sela i skrenuo desno na put za Milojkovac. Ovo selo je od Obrenovca udaljeno oko 2 km. Put je loš i njime se može samo terenskim vozilom. S obzirom da ništa bolji nije prilazni put Milojkovcu ni iz pravca Dimitrovgrada i Paskašije, ovo je verovatno selo u pirotskoj opštini najlošije povezano sa gradom. Ozbiljni konkurenti u tom pogledu su mu Cerev Del i Berovica, u južnom delu opštine.

U Milojkovcu sam bio posle 15 minuta hoda iz Obrenovca. Svratio sam do obnovljene seoske česme, gde sam zatekao i zanimljivu poruku, od čoveka koji je prepoznao nebrigu naše države prema svojim selima:

Sela Obrenovac, Milojkovac i obližnja Paskašija nalaze se u podnožju Neškovog vrha (777 m), važne strateške tačke na kojoj su se u prošlosti vodile krvave borbe: u novembru 1885. između srpske i bugarske vojske, a u aprilu 1941. ovde je, prema natpisu na spomeniku kod skretanja za Činiglavce, poginulo 62 pripadnika jugoslovenske vojske, u borbi sa Nemcima u kratkom ,,aprilskom ratu''.

U gornjem delu Milojkovca, neposredno ispod groblja, nalaze se ostaci stare seoske crkve. Od rastinja im je teško i prići, a još teže je crkvicu fotografisati. Slika koju sam video je zaista tužna:

Znao sam i ranije da je Milojkovac ,,selo na izdisaju'' (po popisu iz 2011. svega dva stanovnika!), ali sam tokom zadnje posete u jesen 2016. pored česme sreo jednog čoveka iz Niša koji letnji period godine provodi u svom rodnom mestu. Ovog puta nisam sreo nikoga, nisam primetio da se iz dimnjaka bilo koje kuće vije dim, na mene nije zalajao nijedan seoski pas. Video sam samo jednu vevericu... Pošto je i voda na česmi zatvorena, bilo mi je jasno - izgleda da je uz Basaru, Milojkovac postao jedno od dva sela u pirotskoj opštini bez stalnih stanovnika.

Na nepun kilometar istočno od Milojkovca nalazi se Paskašija, selo koje pripada opštini Dimitrovgrad. Na sledećoj slici je prikazano mesto na izlazu iz Milojkovca na kome treba skrenuti desno za ovo selo (levo se ide za Činiglavce):

Paskašija je na nešto većoj nadmorskoj visini u odnosu na Milojkovac, a put između ova da sela je prilično loš i preseca granicu pirotske i dimitrovgradske opštine. Za razliku od Milojkovca, u Paskašiji sam video ljude i automobile, mada ni ovde nije mnogo bolja situacija - po popisu iz 2011. u ovom selu je živelo šest ljudi. Paskašija je sa svojim opštinskim centrom u Dimitrovgradu povezana lošim makadamskim putem u dužini od 3.5 km. Imao sam priliku da ovu relaciju prepešačim u novembru 2013.

U najvišem delu sela, na jednoj zaravni, nalaze se velika, napuštena školska zgrada i obnovljena česma. Do ovog mesta mi je iz Milojkovca bilo potrebno 15-ak minuta hoda:

Priča o formiranju sela Milojkovca i Paskašije, kao i o njihovim nazivima je izuzetno zanimljiva.

Naime, do uspostavljanja državne granice između Srbije i Bugarske 1878. godine (neposredno nakon oslobađanja od Turaka), ova sela imaju zajedničku istoriju pod jedinstvenim nazivom Paskašija. Te godine je izvorno selo Paskašija ušlo u sastav Kneževine Srbije kao pogranično srpsko selo.
Međunarodna komisija koja je postavljala državnu granicu, kao i u nekim drugim slučajevima, nije vodila računa o jedinstvu seoskog atara. Seosko naselje sa manjim delom atara pripada Srbiji, a veći deo atara sa seoskim pojatama, ali bez seoskog naselja - Bugarskoj.
Jedan deo seljaka, i to onih čiji se veći deo imanja našao na bugarskoj strani, prešao je granicu i na ranijim pojatama uspostavio novo seosko naselje nedaleko od starog sela, nazvavši ga Gornja Paskašija. Staro seosko naselje je zbog toga nazvano Dolnja Paskašija, ali ne zadugo, jer je na predlog državnih vlasti, 1902. godine, naziv matičnog sela Paskašija promenjen u Milojkovac - po generalu Milojku Lešjaninu, nekadašnjem ministru vojnom i načelniku Glavnog generalnog štaba Srpske vojske. Upravo njemu je posvećena već pomenuta seoska česma. Gornja Paskašija je vremenom izgubila svoj atribut i ostala je samo Paskašija.
Ulaskom ovih sela u sastav Kraljevine SHS, 1920. godine, ona su se opet našla u jednoj državi, ali njihov entitet je bio trajno odvojen. Stanovnici Paskašije pripadaju bugarskom entitetu i njihova deca su odlazila u bugarsku školu, dok Milojkovčani pripadaju srpskom entitetu i njihova deca su išla u srpsku školu. Oba sela su nastavila da žive u skladu sa posebnim etničkim i administrativnim statusom.

Pod utiskom ove priče, vratio sam se do Milojkovca i skrenuo na put za Činiglavce, rešen da prvi put pređem ovu deonicu i da čitavoj relaciji dam kružni karakter. U početku je put za Činiglavce bio kakav-takav, ali je kasnije počeo da biva zarastao u trnje i da se potpuno gubi:

Ide se između brda Del i južnih padina Vidliča, a predosećao sam da će mi ova deonica biti i najteža jer put nije ucrtan ni u kartu. U drugom delu ulazi u cerovu šumu i u čitavom spletu puteljaka treba se snaći i izabrati onaj pravi. U svakom slučaju, ide se na zapad i nije moguće napraviti veliku grešku. Ja sam posle nekih 25 minuta hoda bio u istočnom delu sela Činiglavci:

Prošao sam pored nekoliko seoskih česmi (ovaj deo sela je izuzetno bogat vodom) i fudbalskog terena:

U centru ovog sela, koje se po svemu mnogo razlikuje i od Milojkovca i Paskašije, nalaze se prodavnica, ambulanta i velika spomen-česma:

Tu sam krenuo putem za gornji deo sela. Namera mi je bila da proverim da li je renovirana stara Crkva Svetog arhangela Mihaila, koja potiče još iz 1850. godine. Tokom moje poslednje posete ovom selu, u martu 2017, bila je u fazi urušavanja, ali sam kasnije saznao da su u jesen iste godine krenuli radovi na njenoj obnovi.

Crkvu u Činiglavcima nije lako naći - iz centra sela treba ići pravo naviše, zatim na prvom skretanju levo, pa gore:

Zatekao sam lepu sliku koja me istinski obradovala - crkva je imala nov krov i potporne zidove. Bila je zaključana pa nisam mogao da proverim da li je nešto rađeno u unutrašnjosti.

Sa platoa kod crkve pruža se lep pogled na ovo prilično veliko selo u jugoistočnom delu Pirotskog polja:

Činiglavci su 2002. godine imali 347 stanovnika, prosečne starosti oko 50 godina. Selo je posle Drugog svetskog rata imalo preko 1000 stanovnika.

Postoji nekoliko zanimljivih pretpostavki o poreklu naziva ovog sela. Prva govori o glavičastom terenu (,,čukaru'') koji pripada nekom Činu, a druga o naselju koje je naselilo pet domaćinstava (na rumunskom ,,činči'' znači ,,pet''). Treća legenda je posebno interesantna. Po njoj, stanovnici okolnih sela su se svojevremeno rugali seljacima iz Činiglavaca zbog toga što su bojili čarape. To je u vreme, kada se nosilo uglavnom belo, izgledalo neukusno i smešno. Otuda i ime selu (,,čini naglavci'').

Spustio sam se u donji deo sela i krenuo putem kojim se dolazi iz pravca Pirota. Udaljenost glavnog dela sela od grada je oko 18 km, a oko 2 km od skretanja sa magistralnog puta i nadvožnjaka na auto-putu. Prošao sam pored seoske osnovne škole:

Ovde sam rešio da skrenem, na mestu označenom putokazom, na šumsku stazu koja vodi do druge bogomolje sela Činiglavci - Crkve Svete Marije Magdalene. Ona se nalazi na jednom brežuljku na desnoj obali Nišave, u južnom delu sela koji je prilično udaljen od njegovog glavnog dela.

Posle nešto više od pet minuta bio sam na mestu gde se nalazi crkvica koja je nešto mlađa od Crkve Svetog arhangela Mihaila i potiče iz 1858. godine. Obnovljena je 2004. uz pomoć meštana sela i donacija dobrih ljudi iz Pirota i okoline. Prvi put sam na ovom mestu bio još 6. maja 2013, za Đurđevdan:

Nisam se vraćao istim putem već sam se spustio stazom do dela sela koji se nalazi pored same reke. Skretanje iz pravca Pirota za ovo zanimljivo mesto izgleda ovako (skreće se desno gore, uz brdo):

Odavde sam krenuo seoskim putem koji vodi uz Nišavu (Ginsku) za Obrenovac, desnom obalom reke. Ova deonica, dužine oko 1.5 km, bila mi je najmanje zanimljiva jer je put veoma loš i blatnjav, vodi preko njiva, a ima i nekoliko lovačkih čeka: