Pirot i pirotski kraj

2oct2022 Izvorište reke Lužnice kod Radoševca i Izvorsko jezero

Radoševac je selo u severnom delu opštine Babušnica. Skretanje za njega se nalazi u selu Gornje Krnjino, na oko 17 km od Pirota i 7 km od Babušnice, na nadmorskoj visini od oko 570 m. Ranije sam uvek do 2.5 km udaljenog Radoševca išao kolima. Ovog puta sam želeo da iskoristim lepo vreme i prošetam peške:

Na izlazu iz sela, na mestu prikazanom na poslednjoj fotografiji, namerno skrećem desno sa glavnog puta. Želja mi je da vidim u kakvom je stanju reka Lužnica u gornjem delu svog toka. Iznenađuje me mala količina vode - Lužnica je ovde praktično potok koga može da preskoči i manje dete:

Vraćam se malo unazad i uveravam se da je potok koji dolazi iz pravca vrela u Gornjem Krnjinu jači:

Put do Radoševca vodi uz dolinu Lužnice. Put je na pojedinim mestima prilično oštećen. Prolazi se kroz gornjokrnjinsku mahalu Prekanovci, odvojenu od glavnog dela sela koji se proteže duž puta Pirot - Babušnica:

Pred samim Radoševcem je nešto jači uspon. Nakon dvadesetak minuta hoda ulazim u selo:

Ispred prodavnice u centru sela je živo, pomalo neobično za nedeljno jutro. Skrećem u sokak koji vodi naviše kako bi video seosku školu. Jedna pored druge su stara i nova školska zgrada:

Malo dalje od prodavnice je raskrsnica seoskih puteva, a na mestu gde se završavaju padine brda Gradište nalazi se spomen-česma:

Prema knjizi Negovana Todorovića, ,,Lužnica (stanovništvo i naselja)'', Babušnica 2016, ,,na Gradištu, brdu sa koga se vidi cela Lužnica, pouzdano se nalazilo veliko srednjevekovno utvrđenje, ali njegovi temelji nisu sačuvani. Prvi stanovnik sela navodno je bio neki Radoš, koji je izgubio glavu na brdu Radoševa glava gde se sukobio sa ljudima iz susednog Pasjača.'' 

Ako izvorišnim krakom Lužnice smatramo potočić koji se iz pravca Radoševca sliva ka Gornjem Krnjinu (neki ga nazivaju Radoševački potok), onda možemo da kažemo da on nastaje u Radoševcu od dva vodena toka. Jedan od njih dolazi sa severa i istočnih padina Gradišta, a drugi dolazi sa istoka. Ja produžavam dalje, uzbrdo od česme, kako bih malo bolje proučio ovaj drugi tok:

Ubrzo dolazim do seoskog groblja. Put dalje produžava u pravcu sela Kaluđereva, a ja idem strmim putem uz brdašce, ka seoskoj crkvi. Prilaz joj nije baš najzgodniji:

Ovde sam poslednji put bio 31. decembra 2016. Crkva je posvećena Svetom Pantelejmonu:

Sa brežuljka na kome se nalazi crkva lepo se vidi mesto koje nameravam da obiđem. Kada sam poslednjeg dana 2016. bio ovde, to nisam uradio jer nisam znao da to mesto uopšte postoji. Meštani ga nazivaju jednostavno - Vrelo, a uostalom pod tim imenom je upisano i u topografske karte:

Ovde je nadmorska visina 685 m i Vrelo možemo smatrati izvorištem reke Lužnice. Naravno da nakon obilnih padavina i naglog topljenja snega pojedini potočići nose vodu ka Radoševcu iz viših delova njegovog atara, ali bez greške možemo reći da ovde reka Lužnica započinje svoj tok dug oko 38 km, do ušća u Vlasinu kod vlasotinačkog sela Svođa. Iznad izvora se nalazi jedna mala pećina, ali je ona suva i kao da nema veze sa samim Vrelom:

Ovo je jedno lepo mesto koje valja posetiti jer je važno za čitav jedan kraj koji je po reci koja tu izvire dobio svoje ime. Zajedno sa obližnjom crkvicom predstavlja lepu ambijentalnu celinu:

Do svog ušća u Vlasinu reka Lužnica prima dosta pritoka. Najveća je Murgovica koja joj se pridodaje sa istoka u Ljuberađi. Tek u Ljuberađi Lužnica postaje prava reka, pošto u ovom selu osim Murgovice prima i vodu moćnog Komaričkog vrela. U Babušnicu rečica Lužnica ulazi na otprilike 11. kilometru svog toka. Do ulaska u varošicu od Radoševca ona prima nekoliko manjih pritoka, koje se u nju slivaju iz pravca Gornjeg Striževca, Provaljenika i Izvora. Sve ove pritoke se Lužnici pridodaju sa njene desne strane. Međutim, u topografske karte je ucrtana i jedna leva pritoka Lužnice, koja predstavlja povremeni tok i koja se u nju uliva neposredno pre ulaska u Babušnicu. Ova pritoka se hrani vodom sa Izvorskog jezera koje je dobilo ime po Izvoru, selu u kome se nalazi i, slobodno možemo reći, ,,babušničkom predgrađu''.

Tako sam se iz Radoševca uputio najpre peške ka Gornjem Krnjinu, a zatim autom još oko 5.5 km niz tok Lužnice ka Babušnici. Posle sedam i po meseci našao sam se na istoj onoj raskrsnici u Izvoru, udaljenoj oko 2 km od centra Babušnice:

Sada sam krenuo na suprotnu stranu u odnosu na stari deo sela Izvor - naviše, putem za Šanac, omiljeno izletište Lužničana. Do jezera nema više od 350-400 m:

Jezerce se nalazi sa leve strane puta, u delu gde je teren ravniji:

Biću iskren. Donedavno nisam znao za ovo mesto. Mislio sam da je urvinsko Vetrensko jezero, nedaleko od Zvonačke Banje, jedina stajaća voda na teritoriji babušničke opštine. Zbog toga ne mogu da vam opišem sreću i oduševljenje koje sam doživeo pri svom prvom ,,susretu'' sa Izvorskim jezerom. Očekivao sam da vidim sparušeni ševar i baru, a ne lepo jezerce na proplanku sa sjajnim pogledom na Suvu planinu:

Dimenzije jezera su 120x50 m. Njegovu dubinu nisam uspeo da procenim. Nalazi se na 530 m nadmorske visine. Stazom koja vodi uz samu obalsku liniju uspeo sam da ga u priličnoj meri okružim i slikam iz različitih uglova. Blistalo je na suncu, a u njegovoj vodi ogledali su se okolno drveće i prelepi beli oblaci:

U već pomenutoj knjizi Negovana Todorovića pronašao sam sledeće: ,,Izvorsko jezero je u narodu poznato kao Velika lokva. Bogato je vodom u zimu i proleće, a u toku leta i jeseni voda se naglo smanji, često i nestane. U toku zime i proleća sliva se kanalom u Lužnicu. Ovde često borave rode.''

Ja nisam uspeo da lociram taj preliv, niti kanal kojim u vreme visokog nivoa vode u jezeru ona otiče pored kuća u Izvoru do Lužnice. Očigledno je ova pojava izuzetno retka i događa se samo nakon jakog topljenja snega, kada se voda sa brdašca severno od jezera naglo slije u njega.

Prijatno iznenađen onim što sam video, vratio sam se do raskrsnice u Izvoru. Uputio sam se u jedan sasvim drugi kraj Pirotskog okruga...

Trajanje relacije: oko 2.5h

Zahtevnost relacije: umerena (2/5)

Karakteristike: lepa dolina rečice Lužnice između Gornjeg Krnjina i Radoševca; crkva u Radoševcu i izvorište Lužnice čine skladnu ambijentalnu celinu; lepo Izvorsko jezero koje zajedno sa Izvorskim vrelom i jamom, kao i izletištem Šanac na Jeremijinom brdu upotpunjuje niz zanimljivih mesta u ovom kraju nadomak Babušnice

Rizici: treba biti obazriv tokom kretanja po stazi oko Izvorskog jezera