Gradašnica - Dag banjica - Pirot i pirotski kraj

12jan2020 Gradašnica - Dag banjica

U samom Pirotu nema nekih velikih mogućnosti za duže šetnje u prirodnom ambijentu. Mogu se izbrojati na prste jedne ruke: šetnja prelepim Kejom uz Nišavu, kompenzacioni bazen, uspon na Sarlah. Jedna od relacija koja omogućava uživanje u lepoj prirodi, a započinje nadomak samog grada, jeste ona koja od Gradašnice vodi do lekovitih termalnih izvora Dag banjice.

Dunja i ja smo do Gradašnice i polazne tačke kod seoske crkve došli kolima - od naše kuće u Barju oko 4 km udaljenosti:

Gradašnicu bi mogli da smatramo prigradskim naseljem Pirota. Po legendi to je najstarije naselje u čitavom kraju, starije i od samog grada. Za vreme Turaka to je bilo mesto u koje su se građani sklanjali od turskih zuluma. Pedesetih godina prošlog veka naselje je imalo skoro 700 stanovnika. Po popisu iz 2002. ima ih 412. Crkva posvećena Svetoj Paraskevi ili Svetoj Petki ozidana je 1886. godine i u početku je u okviru nje radila i škola. Sledeće godine otvorena je posebna školska zgrada, a sadašnja škola je podignuta 1926:

Na samom startu šetnje, duge 2.7 km, obradovali su me novi putokazi u selu ka Dag banjici:

Polako se ulazi u živopisnu dolinu Gradašničke reke. Na samom početku su prelivna brana, koja ima zaštitnu ulogu, i stara vodenica:

Nakon kraćeg uspona, jedinog pravog na putu do Dag banjice, dolina se sužava u klisuru:

Sledi meni najdraži deo relacije sa nekoliko lepih virova za kupanje. Ovde sam kao dete dolazio leti sa svojim drugovima:

Posle Pantinog mosta staza prelazi na desnu obalu Gradašničke reke:

Sledi najjuži deo staze gde treba biti oprezan zbog blata i klizavih stena:

Dolazimo do jednog proširenja gde je pirotski Vodovod pre desetak godina podigao mali zatvoreni bazen sa termalnom vodom. Tu su i dve česme, od kojih jedna sa koritom za pojenje stoke. Osim te česme sa pojilom, sve ostalo je uništeno:

Na ovom mestu silazi put kojim se na Dag banjicu može stići sa puta Pirot-Nišor-Zavojsko jezero. Ova deonica je kraća od one iz Gradašnice, ali je prilično strma, pa posebno može predstavljati problem u povratku, pogotovu za one koji se sa Dag banjice vraćaju sa flašama i kanistrima punim vode. Skretanje za Dag banjicu sa puta prema Nišoru bi trebalo da je obeleženo.

Posle 35 minuta hoda od centra Gradašnice, stižemo do Dag banjice gde se nalaze najjači termalni izvor i mali bazen za relaksaciju:

Interesantno je da ovaj bazen vandali ne diraju. Ovde odmaramo pred povratak kući.

Termomineralna voda Dag banjice spada u radioaktivne vode. Ovi lekoviti izvori su bili poznati iz antičkog vremena i to ne samo stanovništvu antičkog naselja Gradašnica već i okolnih naselja. U vreme pod Turcima u Gradašnici je živeo turski spahija po imenu Dak koji je imao imanje u blizini sela. Pretpostavlja se da su po njemu gradašnički termalni izvori dobili naziv ,,Dak banjica''. Vremenom se ,,Dak'' počelo izgovarati kao ,,Dag’’ pa otuda i naziv ,,Dag banjica''. Reč ,,dag'' je i turcizam, sa značenjem brdo, planina ili gora.

Termalni izvori Dag banjice izbijaju u omanjenom erozionom proširenju, neposredno ispod kanjonske klisure Dobrodolske ili Gradašničke reke, desne pritoke Nišave.

Najuzvodniji termalni izvor naziva se ,,Stara banjica'' i izbija iznad vodenične vade, neznatno iznad korita reke. Voda izbija sifonski, uz snažnu emanaciju gasova. Klobučanje se odvija u intervalima od 30 sekundi do jednog minuta, što podseća na rad gejzira. Iz ovog izvora ističe u proseku 20 l/s, a temperatura vode iznosi 30^oC. Vode ,,Stare banjice'' sadrže dosta urana i stroncijuma.

,,Glavni izvor'' (na prethodnim fotografijama, prim. aut) se javlja nešto nizvodnije, na desnoj strani korita reke. Termalna voda ističe iz pukotine i razliva se preko terasaste zaravni, dok je jedan deo zahvaćen i korubom preveden u bazen, prečnika oko 3 m, koji služi za kupanje. Sa oko 60 l/s to je najsnažniji izvor u razbijenom izvorištu. Izvor se ne muti, nema taloga, a voda je takođe zagrejana na 30^oC.

Najniži položaj ima izvor ,,Selske vodenice'' koji se javlja na levoj obali reke, oko 2 m iznad korita. Pored glavnog mlaza, voda se javlja i u omanjem udubljenju kao i u koritu reke, na nadmorskoj visini od oko 460 m. Izdašnost ovog izvora je mala i kreće se oko 2-3 l/s. Voda je nakiselog ukusa, sadrži dosta ugljen-dioksida, a zagrejana je na oko 21.5^oC.

Sva tri izvora izbijaju na malom međusobnom rastojanju i uz malu razliku u nadmorskoj visini. Pretpostavlja se da vode svih izvora potiču iz istog rezervoara, ali da se u višim delovima tokovi razilaze po različitim pukotinama duž kojih se mešaju sa podzemnim kraškim vodama. Otuda kasnije i razlike u temperaturi, sastavu, ukusu i mirisu njihovih voda.

Ispod ,,Stare banjice'' i ,,Glavnog izvora'' podignuta su dva omanja bazena, ograđena kamenom, koji služe za kupanje i isceljenje brojnih bolesnika, koji preko leta dolaze iz cele jugoistočne Srbije. Termalno-mineralni izvori Dag banjice ne predstavljaju samo neiskorišćen lečilišni već i energetski potencijal jer bi se mogli koristiti za zagrevanje prostorija, plastenika, kao i u otvorenim i zatvorenim bazenima za kupanje.

(Jovan B. Petrović i Milivoje B. Popović: Banje i banjice u Gornjem i Srednjem Ponišavlju - Pirotski zbornik br. 31, 2006)

Voda Dag banjice je provereno dobra za lečenje spoljnih rana i želudačnih oboljenja. Pošto su po definiciji ,,banje'' - mesta gde izbijaju termalno-mineralne vode zagrejane iznad 28^oC, a ,,banjice'' - mesta izbijanja ovih voda manje zagrejanosti, pravilniji naziv je ,,Dag banja'', ali je naziv ,,Dag banjica'' opšte prihvaćen među lokalnim stanovništvom.

Na fotografijama s početka članka mogli ste da primetite da korito Gradašničke reke na pojedinim mestima (posebno u virovima) ima neobičnu zelenkastu boju. Ne znam kada je došlo do intenziviranja ove pojave, jer izvesno vreme nisam bio na Dag banjici, ali sam siguran da to ranije nije bio slučaj. Pretpostavljam da su se alge namnožile u mlakoj vodi kao posledica relativno tople zime. Ova pojava je najvidljivija bila u jednom viru koji se nalazi stotinak metara iznad ,,Glavnog izvora'' i bazena za kupanje: